نماد میدان راه‌آهن، از یادمان‌های باپیشینه شهر مشهد است

44سال «به‌سوی او»

نماد(اِلِمان)های شهری، سازه‌های هندسی هستند که وظیفه زیباسازی شهر را برعهده دارند اما این نمادها پس از مدتی در ذهن مردم تثبیت و جزو هویت شهری آن‌ها می‌شوند و تا اسم مکان نصب آن‌ها به‌میان می‌آید، ناخودآگاه آن نماد در ذهن شهروندان نقش می‌بندد؛ برای نمونه تا اسم راه‌آهن می‌آید، مردم مشهد بی‌درنگ نماد وسط میدان و بنای زیبای ایستگاه را به خاطر می‌آورند، حتی پای این نماد به خارج از ایران هم کشیده شده است؛ چنان‌که وقتی کتاب «ایران پل فیروزه» اثر «رولف بنی»، عکاس شهیر کانادایی را که در دهه50 به ایران سفر کرده است، ورق می‌زنیم، تصویر آشنای نماد میدان راه‌آهن مشهد را می‌بینیم که «بنی» آن را ستایش کرده است.

 از نگاه مردم
سال‌های نه‌چندان دور که هنوز از وسعت میدان راه‌آهن کاسته نشده بود، نماد وسط این میدان بیشتر دیده می‌شد اما از چند سال پیش که کارگاه قطارشهری درست کنار میدان بنا شد، نماد چهل‌وچهارساله میدان هم کم‌کم به حاشیه رفت و از نظرها غایب شد و از نگاه و توجه مردم فاصله گرفت؛ برای همین از شماری از شهروندان مشهدی و نیز زائران و گردشگران خواستیم تا چند ثانیه‌ای به این نماد زیبا نگاه کنند و حس‌وحالشان را برای ما شرح دهند.
رضا محمودی که از شیراز مهمان شهرمان شده است، وقتی به نماد خیره می‌شود، می‌گوید: نمی‌دانم چه مفهوم و فلسفه‌ای پشت این طرح‌های هندسی است اما هرچه هست، حس خوب قدرت را به آدم القا می‌کند.
محمد احمدی نیز از زیبایی نماد سخن به‌میان می‌آورد و اظهار می‌کند: من هرروز از این مسیر عبور می‌کنم و تابه‌حال این‌گونه به این نماد دقت نکرده بودم. با وجود اینکه ساده طراحی شده است، بسیار زیباست. کاش کارگاه قطارشهری زودتر جمع شود تا این نماد قدیمی‌ از حاشیه خارج شود.
حسین اصغری نیز که از اهالی قدیمی‌ محدوده بولوار شهیدکامیاب است، می‌گوید: زمانی که این نماد اینجا نصب شد، برای همه ما عجیب بود. فکر می‌کردیم که فقط چند شکل هندسی را به‌هم چسبانده‌اند اما چندوقت پیش در جایی خواندم که در پشت این اشکال، فلسفه خاصی نهفته است. چقدر خوب می‌شد که شهرداری، توضیحات مربوط به این نماد شهری را به‌شکلی در نزدیکی آن قرار می‌داد که همه مردم از آن اطلاع پیدا کنند.

انتخاب دکتر دانش‌دوست برای ساخت نماد میدان راه‌آهن
در جستجوی طراح این نماد قدیمی‌ و زیبا به نامی‌ برمی‌خوریم که بخشی از تاریخ معماری مشهد با آن گره خورده است. از طراحی نماد خاطره‌انگیز فلکه پارک که حالا در میدان فرودگاه نصب شده است تا ساختمان بیمارستان آریا و نماد «همای رحمت» میدان غدیر، همه از آثار دکتر «یعقوب دانش‌دوست»، از مشاهیر معماری خراسان و ایران است و همین دلیلی است بر ماندگاری این نمادها.
دانش‌دوست درباره نماد میدان راه‌آهن عنوان می‌کند: سال51 شهرداری و انجمن شهر قصد داشتند یک یا دو نماد در مشهد بسازند. ازآنجایی‌که من به شهرداری رفت‌وآمد می‌کردم و در آن زمان، طراحی و اجرای نماد فلکه پارک را تمام کرده بودم و با استقبال روبه‌رو شده بود، قرار شد کار طراحی و اجرای نماد میدان راه‌آهن را هم به من بسپرند.
سربازِ طراح
معمار نامدار کشور، طراحی نماد میدان راه‌آهن را حاصل روزهای سربازی خودش عنوان می‌کند و در ادامه می‌گوید: زمانی که طراحی کار را انجام می‌دادم، سرباز بودم. خاطرم هست که در پادگان عشرت‌آباد تهران، گوشه‌ای می‌نشستم و شروع به طرح زدن می‌کردم و این نکته را در نظر داشتم که طرحِ مربوط برای همیشه ماندگار باشد و همین‌طور هم شد؛ نماد میدان راه‌آهن پس از گذشت چهل‌واندی سال، هنوز سرجای خودش باقی است.

همیشه به‌سوی او
نماد میدان راه‌آهن که دکتر دانش‌دوست، نام «به‌سوی او» را برای آن انتخاب کرده است، تنها چند شکل هندسی ساده نیست که کنار هم قرار گرفته باشند، بلکه پشت هریک از این اشکال، مفهوم و فلسفه‌ای خاص نهفته است که در نگاه اول نمی‌توان به آن دست یافت. دانش‌دوست در این‌باره اظهار می‌کند: نماد میدان راه‌آهن، ترکیبی از پیکره یک زن و یک مرد است که نماد بشر هستند. دو طاق پایینی این بنا، نشان‌دهنده زمین است و طاق‌های رو به بالا یادآور زمانی است که انسان درحال تلاش برای سفر به ماه بود. شکل کلی نماد هم اگر توجه کرده باشید، دو سطح عمود بر هم است که سطح کوتاه‌تر نماد زن و سطح بلندتر نماد مرد است و بیانگر این موضوع که دست بشر به سوی آسمان و خداوند، بلند است.
وی می‌افزاید: هنگامی‌ که نماد ساخته و رونمایی شد، می‌خواستیم تندیس‌هایی از مفاخر مشهد و ایران، مانند فردوسی را درست کنیم و در اطراف آن قرار دهیم تا بر جذابیت کار افزوده شود اما بنا به‌دلایلی این کار انجام نشد.

نشانه‌هایی از فرهنگ و هنر ایرانی
هرکس که به نماد میدان راه‌آهن نگاه می‌کند، ناخودآگاه از آن لذت می‌برد و به آن احساس خوبی پیدا می‌کند. وقتی دیدگاه‌های مردم و حسشان را درباره این نماد، با دکتر دانش‌دوست درمیان می‌گذاریم، می‌گوید: این احساس به‌خاطر این در مردم ایجاد می‌شود که نشانه‌های فرهنگ و هنر سنتی ایران را که در ضمیر ناخودآگاهشان وجود دارد، در این نماد می‌یابند؛ برای نمونه شبکه‌هایی که در آن وجود دارد، چیزی شبیه نقش‌های فرش دستباف ایرانی است. در خود طراحی هم از نقش‌ونقوش لباس‌ عشایر استفاده شده است.

تغییراتی که بنا در این سال‌ها پیدا کرده است
وقتی می‌پرسیم این بنا نسبت‌به گذشته تغییری هم کرده است یا خیر، استاد پاسخ می‌دهد: تغییری که در مقایسه با گذشته صورت گرفته است، در پایه‌هاست که استحکام خودش را از دست داده و آن هم به این دلیل است که کنار پایه‌ها فواره آب درست کردند. اصلا فواره و آب در آنجا معنا و مفهومی‌ ندارد، زیرا پایه بنا، نشان‌دهنده قدرت و استحکام آن است که با این کار به آن لطمه خورده است.
طراح المان «به‌سوی او» بیان می‌کند: البته سال‌های پیش در قسمت زیرین نماد، مغازه‌هایی افتتاح کردند تا مسافرانی که به راه‌آهن می‌روند، از آن خرید کنند که کاملا به‌یاد دارم بعد از مدتی مجبور به تعطیل کردن آن مغازه‌ها شدند؛ چون هیچ‌کس از آن‌ها خرید نمی‌کرد؛ کسی که مسافر است و می‌خواهد این شهر را ترک کند، بیشتر دغدغه رسیدن به وسیله نقلیه را دارد و کسی که تازه از مسافرت برگشته و وارد شهر شده است، دوست دارد هرچه زودتر به استراحتگاه خودش برسد.

یکی از المان های دکتر دانش دوست نماد قدیم فلکه پارک است که در حال حاضر در میدان پرواز نصب شده است...

امروز؛ عکس یادگاری قرار هفدهم چهارباغ همراه با دکتر دانش دوست، معمار المان های ماندگار مشهد.

بیمارستان آریا - دانشدوست

منزل دکتر یغمایی - دانشدوست

پاساژ بازارگاه - فرامرز - دانشدوست