به بهانه روز جهانی کودک ، جایگاه کودکان در شهرهای امروز

جایگاه کودکان در شهرهای امروز کجاست؟

چگونه می‌توان محیطی بر اساس نیازها و ویژگی‌های مؤثر بر رشد و یادگیری کودکان شکل داد تا کودکان در بستری مهیا تربیت شوند؟

 روز جهانی کودک شاید بهترین بهانه برای پرداختن به اقتضائات و نیازهای کودکان در ارتباط با حیات اجتماعی و شهری باشد. اینکه اساساً سازگار کردن فضاهای شهری مختص به کودکان با نیازهای آنان تا چه اندازه ضرورت دارد و به‌ویژه تعامل کودک در حوزه اجتماع و خلاقیت‌های فردی به چه میزان تابع دریافت‌های آنان از شهر و معماری است. اگرچه در جهان امروز سرفصل‌های ویژه‌ای برای کودک و نیازهای او، همچنین فراهم کردن بسترهای سالم‌سازی روان و رشد خلاقیت‌ها و استعدادهای در نظر گرفته شده، اما متأسفانه این توجهات هنوز در بسیاری از کشورهای جهان محلی از اعراب ندارد و عنایتی به آن‌ها نمی‌شود. اینجا و به این بهانه تنها قصد داریم بخشی از این سرفصل‌ها را از خلال جستجویی که در تحقیقات و یافته‌های محققین و پژوهشگران فراهم آمده با هم مرور کنیم؛ شاید به امید اینکه کودکان همه کشورهای جهان، روزی از این موهبت‌ها بهره‌مند شوند.

ماهیت فضای معماری :

امروز مهم‌ترین مسئله در معماری " ماهیت فضای معماری"و درک آن از سوی کاربران آن است. دستیابی به این هدف نیاز به تعریف و بازشناسی محیط و دریافت پیام آن دارد. برای این منظور با استفاده از روش‌هایی ازجمله تجربه فضا می‌توان عینیت‌ها را دریافت و با ذهنیات موجود در تصورات اولیه سنجید و به آن‌ها شکل داد که به‌عنوان پیش‌زمینه‌ای علمی در کشف عمل و عکس‌العمل‌های افراد در محیط و درک قابلیت‌های آن برای طراحی و بهبود فضاهای معماری مؤثر خواهد بود. دنیای صنعتی و پر سروصدای امروز، ایده آل‌های انسان متمدن و عناصر تشکیل‌دهنده فضای زندگی او چندان مطلوب و مناسب روحیه کودکانه نیست. چراکه آن‌ها تأثیرپذیری بیشتر و عمیق‌تری دارند و در عوض تأثیرگذاری کم‌تری نیز بر محیط دارند. ایجاد فضاهای صنعتی خشک و بی‌روح و بی‌معنا برای کودکان مانند بزرگ‌سالان نه‌تنها جوابگوی نیازهای کودکانه نیست بلکه اثرات جبران‌ناپذیری در رشد و تکامل روحی آن‌ها نیز خواهد داشت. به همین دلیل معماری کودکان به‌عنوان معماری ویژه برای یک گروه سنتی خاص به لحاظ توانایی‌های فیزیکی و روحی آن‌ها دارای اهمیت بسیاری دارد.

نقش خلاقیت معمارانه در طراحی فضاهای کودک محور :

کودکان جانشینان بلافصل نسلی هستند که امروزه نبض فعالیت‌های اجتماعی اقتصادی و سیاسی کشورها را در دست دارند؛ توجه به فضاهای کودکانه از دیرباز حائز اهمیت بوده و شمار کثیری از پژوهشگران چه در علم روانشناسی و جامعه‌شناسی و چه در عرصه معماری بدان پرداخته‌اند. معماری همیشه با توجه به نیازهای جامعه و مخاطبین درصدد ایجاد خلاقیت‌هایی در جهت بهینه‌سازی فضایی برای مخاطبین در زمینه‌های مختلفی ازجمله فضاهای کودک مدار بوده است؛ بر این اساس توجه به این واژه کلیدی یعنی خلاقیت می‌تواند حائز اهمیت باشد.

عناصر معماری پایدار در طراحی فضاهای آموزشی :

امروزه در سیستم مدیریت فضاهای شهری به مکان‌یابی فضاهای آموزشی کودکان کمتر توجه می‌شود با توجه به اینکه کودکان به‌عنوان قشر کم‌توان جامعه در فضاها و مکان‌های آموزش می‌یابند یا به تفریح می‌پردازند که نه‌تنها مناسب نیست بلکه در پاره‌ای وارد خطراتی را نیز در بردارد. کودکان به‌عنوان سرمایه‌های آینده کشور مهم‌ترین نقش را در ساختن فردای جامعه ایفا می‌کنند توجه به کودکان و نیازهای آن‌ها در محیط شهری اعم از آموزش و تفریح از الزامات طراحی فضای شهری است. در این خصوص هدف‌ها در دستیابی به اصول طراحی فضاهای ویژه کودکان با تأکید بر قابلیت‌های محیطی مؤثر بر ذهن و رفتار کودک خلاصه می‌شود؛ طراحی فضایی کودکانه و صمیمی که بستری مناسب برای خلاقیت او فراهم آورد و کودک فرصت لازم برای کاوش در دنیای اصوات و رنگ‌ها و حرکات را دریابد؛ دستیابی به مطالعات نقش آموزش و تجربه در خلاقیت کودکان اصول و معیارهای طراحی و معماری به کودکان و درنتیجه استفاده از این راهکارها در طراحی فضای آموزشی پایدار و ایجاد محیط‌های جمعی در جهت ایجاد ارتباط صحیح اجتماعی و خلق عرصه مناسب برای آرزوهای کودکان عرصه‌ای که خصوصیت روندگرا پویا و خلاق کودک و آرمان‌هایش را در خود داشته باشد و در اختیار خردسالان ما بگذارد.

تأثیر فضای معماری بر رشد کودک :

فعالیت به‌عنوان عامل اصلی رشد و یادگیری کودک، فرایندی است که در ارتباط با فضا و محیط کودک، رشد همه‌جانبه او را موجب می‌گردد. امروزه ساختمان‌هایی که به‌عنوان مراکز آموزشی کودکان از آن‌ها استفاده می‌شود عموماً ساختمان‌هایی هستند که از لحاظ کالبد معماری متناسب با نیازهای کودکان و فضایی با طراوت برای زندگی کودکان نیستند. فضاهایی که برای کودکان طراحی می‌شوند به‌ویژه فضاهای آموزش کودکان باید قادر باشند نیروهای ذهنی و احساسی و خلاقه کودک را تحت تأثیر قرار داده و از این طریق هم در آموزش او شرکت کنند و هم محیطی با طراوت برای وی به وجود آورند. ایجاد فضایی که متناسب با مقیاس کودک، ایجاد محیط چندبعدی نه تک‌بعدی، ایجاد فضاهایی که کودک تأثیر خود را بر محیط حس کند. (دخالت کردن کودک در طراحی محیط خود)، احترام به خلوت کودک و ایجاد فضاهای انعطاف‌پذیر ویژگی‌های مهمی هستند که در عرصه فضاهای شهری باید موردتوجه قرار گیرند.

در پایان این مجال باید گفت بدون شک به دست آوردن یک نسخه نهایی برای طراحی فضاهای مرتبط با کودکان نمی‌تواند کار چندان ساده و حتی صحیحی باشد بلکه بیشتر ما را بر آن می‌دارد که از خود بپرسیم چگونه می‌توان محیطی بر اساس نیازها و ویژگی‌های مؤثر بر رشد و یادگیری کودکان شکل داد تا کودکان در بستری مهیا تربیت شوند؟ تردیدی نیست که تفاوت در ویژگی‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ... می‌تواند پاسخ‌های مختلفی را طلب کند اما هدف این است که با توجه به موضوعاتی که از حوزه‌های مطالعات علوم رفتاری در مقوله طراحی محیط‌های کودکان به دست می‌آید در راه بهبود کیفیت‌های فضایی برای این‌گونه محیط‌ها گام‌های مؤثر و ارزنده‌تری برداشت و در این راه به نتایج قابل قبولی دست پیدا کرد.