در این خیابان موسیقى محرم عرضه می‌شود

خیابان ناصر خسروی تهران در ایام محرم تبدیل می‌شود به محلی برای فروش ابزارآلات موسیقی محرم.

بازار بزرگ تهران، خیابان ناصر خسرو. خیابانی که در تمام روزهای معمولی سال، پر و خالی می‌شود از کسانی که به سودای خرید لباس و کفش و خرده چیزهای دیگر، پا به آن می‌گذارند. اما این روزها اگر گذرت به این راسته بیفتد داستان را طور دیگری می‌بینی. اگر قدم زنان، سنگفرش‌های پانزده خرداد را به سمت ناصرخسرو بروی، نرسیده به خیابان، پرچم‌های عزا را می‌بینی که از دور پیدا هستند. این نشانه یعنی به ناصرخسرو نزدیک می‌شوید. نرسیده به خیابان صدای نوحه به گوش می‌رسد، لابه لایش صدای سنج و طبل هم می‌آید. اما آنقدر فالش می‌زنند که معلوم است کسی در حال امتحان کردن آنهاست. وارد خیابان که می‌شوی پرچم‌های سه گوش از در و دیوار آویزانند. چنان بلندند که مقابلت را به سختی می‌بینی.از پیر و جوان و بزرگ و کوچک، سیاه پوش به این خیابان آمده‌اند تا جنس هیأت‌شان را جور کنند. هیأتی که قرار است با حرکتش در شهر دوباره شور حسینی راه بی‌اندازد. این راسته؛ همان خیابان معروف ناصرخسرو است که در ایام محرم به جای لباس و دارو، ابزارآلات "عزا" عرضه می‌شود! طبل، دمام، سنج، دهل و ...

از کوچک به بزرگ، همه جا طبل

اگر راه برای ایستادن داشته باشی حتما طبل‌های بزرگ را می‌بینی که از مغازه‌ها سر بیرون آورده‌اند. همان‌هایی که فقط صدای گرومپ گرومپشان از میان دسته‌های عزاداری به گوش می‌رسد، اینجا خیلی آرام کنار هم نشسته‌اند. زنی وسط یکی از اولین مغازه‌ها برای وصل دمامی، از سقف آویزان است. مغازه بغلی پیرمردی مشغول سر و کله زدن با مشتری‌ای است که می‌خواهد برای نوه‌اش طبلی کوچک بخرد. سر قیمت به توافق نمی‌رسند. زن سراغ مغازه دیگری می‌رود. امیرعلی، نوه زن، تقریبا 7 سال دارد. هیجان زده است. آنطور که تعریف می‌کند قرار است در دسته عزاداری امسال طبل کوچکی را دست بگیرد و در کنار بقیه (به قول خودش آدم بزرگ‌ها) او هم کاری برای امام حسین (ع) بکند. تکه آخر جمله‌اش را طوری ادا می‌کند که انگار سال‌هاست حسین (ع) را می‌شناسد و با او عجین شده...اینجا کمتر خانم دیده می‌شود. بیشتر مردها می‌آیند که برای هیأت‌شان خرید کنند.

مردی که چندان سنی ندارد، مشکی پوشیده و دانه‌های تسبیحش در پیچ و خم دستش، ذکر را بر لبانش جاری می‌کند. می‌پرسم هیأت‌تان چند نفر هستند؟ می‌گوید "تقریبا 200 نفر. امسال خیلی بیشتر شده‌ایم. می‌خواهیم دسته‌ای در خیابان راه بی‌اندازیم تا صدای طبل و سنج‌مان آنقدر بالا برود که به گوش حسین برسد." وقتی این جمله را که می‌گوید، گونه‌هایش سرخ و حلقه‌ای اشک مهمان گوشه چشمش می‌شود. سریع می‌رود که به کارهایش برسد.

وارد یکی از همان اولین مغازه‌ها که بشوی، "شاهین" را می‌بینی. مغازه پر است از دمام و دهل. چند طبل بزرگ هم جلوی در گذاشته. می‌گوید بساط فروش ابزارآلات موسیقی برای محرم فقط در همین ایام پهن است: "همه چیز فروش می‌رود، فرقی هم نمی‌کند. مردم در این ایام خیلی به خرید این چیزها روی می‌آورند" شاهین لباس فروش است و تنها در ایام محرم دست به چنین کسبی می‌زند: "کار فروش ابزارآلات موسیقی برای محرم از قبل همین ماه شروع می‌شود و تا روز تاسوعا ادامه دارد."

از عید غدیر تا تاسوعا

وارد مغازه بعدی که می‌شوی، پر است از طبل‌های غول‌پیکر. تا چشم کار می‌کند، این مغازه تنها مغازه‌ای است که چنین طبل‌های بزرگی دارد. بزرگتری طبلش قطری معادل ۱۸۰ سانتی‌متر دارد. اگر سری در کل مغازه بچرخانی به رگال‌های کت و شلوار می‌رسی که بالای سر ملت آویزان است. وقتی از آقای ناطقی، صاحب مغازه می‌پرسیم قبل از محرم اینجا چه می‌کنی؟ سرش را بالا می‌گیرد و اشاره‌ای به رگال‌های پرلباس می‌کند. می‌گوید: "این بساط فقط در محرم است. غیر از محرم کسی سراغ اینجور چیزها نمی‌آید. بعد از عاشورا پایت را در ناصر خسرو بگذار، ببین اصلا خبری از این چیزها هست؟"

تمام اهل مغازه مشکی پوشیده اند. به خاطر عرضه طبل‌های بزرگ، شلوغ‌ترین مغازه این اطراف است. اینجا هم بر سر قیمت‌ها چانه زده می‌شود. مشتری می‌گوید "برای هیأت امام حسین می‌خواهم. تخفیف یادت نرود!" پسر جوانی که شاگرد مغازه است سرش را پایین می‌اندازد و می‌گوید: "ما مخلص امام حسین (ع) هم هستیم." یکی‌شان یکدفعه شروع می‌کند با صدای بلند طبل زدن. صدا بلند است اما همه ساکت‌اند. گویی خاطرات گذشته و دسته‌های عزاداری گذشته برایشان تداعی می‌شود.

به گفته کسبه، این بساط  از عید غدیر راه می‌افتد و تا تاسوعا ادامه پیدا می‌کند: "بعد از آن دیگر کسی سراغ این چیزها نمی‌آید. بیشتر مردم در این همین ۱۰ روز این کار را انجام می‌دهند. ضمن اینکه دیگر به کارشان نمی‌آید."

موسیقی عاشورایی

بعد از دیدن این همه آلات موسیقی عاشورایی، سوال این است که چرا از طبل و دهل برای این ماه استفاده می‌شود. طبق روایات، شهادت حسین (ع) از بزرگترین اتفاقات تاریخ مذهبی است. اتفاقی که اسلام را از خطر نابودی نجات داد. حسین(ع) خودش را فدا کرد تا اسلام بماند، پس در عزایش باید همه عالم را خبر کرد. از همان 1400 سال پیش، از طبل برای اطلاع دادن همگانی استفاده می‌شد. با نواختن ضربه‌ای بر این ساز، صدایی تولید می‌شود که مسافت زیادی را طی کرده و مردم بیشتری را در جریان قرار می‌دهد. دهل نیز همان کاربرد را دارد ولی با این تفاوت که برد کمتری را پوشش می‌دهد. استفاده از سنج، طبل، دهل، دمام، فلوت و ابزاری از این دست، برای مراسم ماه محرم از دوران صفویه در ایران رایج شده است. هیچ کودکی نیست که در ایران به دنیا بیاید و این صدا را حداقل یک بار در عمرش نشنود. زندگی ما ایرانی‌ها با این سازها و عشق حسین (ع) عجین شده. در دوره صفویه به منظور اعلام فرا رسیدن ماه محرم و عزا بر حسین (ع) و یاران باوفایش از طبل‌های بزرگ استفاده می‌شد. از همین جا بود که استفاده از این آلات در کشور مرسوم شد و هنوز هم که هنوز است، جزئی جدایی ناپذیر از مراسمات ما شده. بگذریم از اینکه صدای بلند این سازها، شوری عجیب به مردم می‌دهد.

قیمت‌ها در چه حدودی است؟

در میان پرس و جوها از حال و هوای خرید و فروش طبل و اینجور چیزها، سراغی هم از قیمت‌ها گرفتیم تا ببینیم چقدر بودجه‌امان برای راه انداختن یک دسته عزاداری، یاری می‌کند! قیمت دمام از 90 هزار تومان شروع می‌شود و بالا می‌رود. دهل هم از ۱۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا ۵۰۰ هزار تومان می‌رود. طبل‌های بزرگ هم از ۴۹۰ هزار تومان شروع می‌شوند و تا نزدیک یک میلیون تومان پیش می‌روند.

یکی از کسبه می‌گوید: "خیلی به راحتی این آلات فروخته می‌شود. مردم خیلی دنبال این چیزها می‌آیند. جالب اینکه حتی دنبال طبلی با قطر دو متر هستند. هر چندتا طبل بزرگ هم بیاوریم، باز فروش می‌رود. فرقی هم نمی‌کند قیمتش چقدر باشد. در طول این مدتی که مغازه برای این کار باز است بین ۱۰ تا ۲۰ طبل ۱۸۰ سانتیمتری فروش می‌رود. هر سال هم تقریبا همین مقدار فروش داریم. بعضی اوقات چون این طبل‌ها دست بچه‌ها قرار می‌گیرد، نمی‌توانند به خوبی از آن استفاده کنند برای همین زود پاره می‌شوند. وقتی اشتباهی به پوستش ضربه وارد شود، زود از بین می‌رود."

جالب اینکه فروش این ابزارآلات در سال‌های اخیر بیشتر هم شده است. آنقدری که خیلی از مغازه‌ها دلشان می‌خواهد به این جرگه بپیوندند. وقتی از تمام این صحبت‌ها فارغ می‌شوی و قدم زنان به سمت ۱۵ خرداد می‌روی، شاید باورت نشود اینهمه طبل و پارچه‌های مشکی تا دو روز دیگر برچیده می‌شود و حتی اثرش هم دیگر تا سال آینده دیده نخواهد شد!