یورن اوتزن کیست . . . ردپای معمار اپرای سیدنی در قلب تهران

این روزها در پی اقدام به تعویض نمای یک ساختمان قدیمی در خیابان انقلاب تهران، نام یک معمار شاخص مدرنیست بر سر زبان‌ها افتاده است.

روزهای آغازین هفته جاری با خبر ناخوشایندی برای معماران و دوستداران میراث فرهنگی همراه بود. خبری که حکایت از تعویض نمای ساختمان پنجاه و چند ساله بانک ملی شعبه دانشگاه تهران داشت. این خبر که اولین بار از سوی " دوکومو" نهاد دیده‌بان بناهای تاریخی در ایران ارسال شد، جنب و جوشی هم میان تشکل‌های حافظ میراث فرهنگی ایجاد کرد و حتی کار را به تجمعی اعتراضی نسبت به این اقدام کشاند.

این در حالی است که تا مدتی پیش اطلاعات چندانی از طراح و معمار این بنا در دست نبود و پی گیری یک معمار نروژی که از طریق مکاتبه با کارکنان پژوهشکده هنر و معماری در سال ۱۳۸۷ مشخص شد که طراح این ساختمان کسی به‌جز "یورن اوتزن" معمار نامدار دانمارکی و خالق اپرای سیدنی یکی از شاخص‌ترین معماری‌های مدرنیستی نیست.

این بنا که در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی طراحی شده، یک ساختمان سه‌طبقه است که ورودی آن چند پله بالاتر از سطح زمین و روی یک سکو قرارگرفته و نیز نسبت به خط پیوسته ساختمان‌های مجاور، کمی عقب نشسته است. یکی از ویژگی‌های بی‌نظیر معماری این بانک، نوع پوشش سقف سالن اصلی آن است که با الهام از نورگیرهای سقفی بازارهای سنتی طراحی شده است.

یورن اوتزن کیست؟

یورن اوتزن در سال ۱۹۱۸ در کپنهاگ به دنیا آمد. پدر او مدیر کارگاه کشتی‌سازی در شهر Alborg دانمارک و مهندس برجسته وسایل نقلیه دریایی بود. چند تن از خویشاوندان او قایقرانانی ماهر بودند و خود اوتزن نیز در جوانی به ملوان زبده‌ای تبدیل شد. شغل مورد نظر او تا سن حدود ۱۸ سالگی، افسری در نیروی دریایی بود. مقارن با همین زمان، در حالی که او هنوز در دبیرستان تحصیل می‌کرد، کمک به پدرش را در کارگاه کشتی‌سازی او، با بررسی طرح‌های جدید، ‌ترسیم نقشه‌ها و ساختن ماکت‌ها آغاز کرد. این فعالیت امکان دیگری برای کارآموزی او فراهم کرد تا مانند پدرش، مهندس وسایل نقلیه دریایی شود. اما تجربیات جدید او در طول تعطیلات تابستان، نزد پدربزرگ و مادربزرگش، تأثیرات دیگری بر سرنوشت او گذاشت. اوتزن در آنجا دو هنرمند، یعنی Paul Schrøder و Carl Kyberg را ملاقات کرد که او را با هنر آشنا کردند. همچنین Einar Utzon-Frank، یکی از خویشاوندان پدری او که یک مجسمه‌ساز و همچنین استاد آکادمی سلطنتی هنرهای زیبا بود، بر او تأثیر گذاشت و باعث شد او به مجسمه‌سازی علاقمند شود. زمانی کلیه شواهد حاکی از آن بود که اوتزن می‌خواهد هنرمند شود، اما دست آخر، او متقاعد شد که رفتن به مدرسه معماری می‌تواند بهترین مسیر حرفه‌ای برای او باشد. اگرچه نمره‌های نهایی او در دبیرستان، به‌ویژه در ریاضیات، ضعیف بودند، اما استعداد عالی او در طراحی دست آزاد به‌اندازه‌ کافی قوی بود که او بتواند در امتحان ورودی آکادمی سلطنتی هنرهای زیبا در کپنهاگ پذیرفته شود.

زمانی که اوتزن در سال ۱۹۴۲ از آکادمی هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شد، مانند بسیاری از معماران آن زمان، به دلیل جنگ جهانی دوم، به کشور بی‌طرف سوئد گریخت که در آنجا او به خاطر طولانی‌شدن جنگ، در دفتر استکهلم Hakon Ahlberg مشغول کار شد. به دنبال آن، او به فنلاند رفت تا با آلوار آلتو کار کند. اوتزن همواره از آلوار آلتو، گونار آسپلوند و فرانک لویید رایت، به عنوان مهم‌ترین اشخاص تأثیرگذار بر کار شخصی خود یاد می‌کرد. او در طول دهه بعد سفرهای بسیاری انجام داد و از مراکش، مکزیک، ایالات متحده، چین، ژاپن، هند و استرالیا دیدن کرد و چنین مقدر بود که مقصد آخری، به عامل مهمی در زندگی وی تبدیل شود.