هرمي بر بلنداي بهارستان ، نگاهی به ساختمان مجلس شورای اسلامی

تجهیزات صوتی و تصویری: شرکت صوتی و تصویری سروش

تجهیزات مبلمان: ملیحه کریمی

مدیر ساخت: لال صادقی

پیمانکار:

سازه : سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (مانا)

تاسیسات مکانیکی و برقی: شرکت مونیر

زیربنا:

تالار اصلی :25 هزار متر مربع

اداری:24 هزار متر مربع

کمیسیون‌ها:15 هزار متر مربع

پارکینگ زیرزمینی:12500 مترمربع

در این پست با ستاوین ( شبکه معماری ایران ) , به مناسبت دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی , نگاهی به ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی و نقد و بررسی پروژه از زبان مدیر و طراح پروژه خواهیم داشت . . .   ساختمان مجلس شورای اسلامی در نزدیکی میدان بهارستان تهران قرار دارد و محل برگزاری نشست‌های مجلس شورای اسلامی است. بدنه این ساختمان به شکل هرم با قاعده مثلث و از جنس سنگ است  و از سال ۱۳۸۳ تاکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نخستین جلسه علنی که در این ساختمان برگزار شد ، نخستین جلسه دوره هفتم مجلس شورای اسلامی بود  که این ساختمان را جایگزین ساختمان قدیمی کرد .این ساختمان که شامل صحن علنی، راهروها، اتاق اینترنت، اتاق ترجمه همزمان و بخشهای مختلف الکترونیکی است، در مجموع ۲۵٬۰۰۰ متر مربع وسعت دارد.

 ساختمان جديد مجلس شوراي اسلامي در مجموعه تاريخي بهارستان که يادمان و جلوه‌اي از انقلاب مشروطيت تا انقلاب اسلامي در اذهان مردم است و ريشه‌اي يکصدساله دارد، واقع شده است و يکي از ساختمانهاي متعدد اين مجموعه است. ساير ساختمانها شامل دفتر کار نماينگان با مساحت 18000 متر مربع، ساختمان کميسيون‌ها با مساحت 16000 متر مربع، مجموعه مجلس شوراي ملي سابق با مساحت 8500 متر مربع، پارکينگ با مساحت 13000 متر مربع است که مجموعه آنها در محوطه‌اي به مساحت 15 هکتار واقع شده است. در طراحي ساختمان جديد اين نکته مورد توجه قرار گرفته است که ساختمان مذکور در تأمين نور براي دو ساختمان مجاور آن خللي وارد نکند. معماري داخلي تالار جديد با فضاهاي به وجود آمده هماهنگي کامل داشته و با نگاه و احترام به معماري اسلامي که ميراث با ارزش فرهنگي و هنري اين کشور مي‌باشد با طراحي امروزي و نوين اجرا شده است.

حجم هندسي تالار از خط الراس به دو قسمت تقسيم و نظام ايستايي آن متکي بر دو ستون اصلي متقاطع است که در محل جايگاه اصلي قرار دارد، به نحوي که علاوه بر به‌وجود آوردن سيمايي مرتفع و با وقار در منظر نمايندگان و ميهمانان، سخن از عظمت جايگاه رياست محترم مجلس و هيأت رئيسه دارد که هرکدام تکيه گاه اصلي ديوار عظيم باربر تالار را تشکيل مي‌دهند. مرکز تالار که بلندترين ارتفاع را داراست، به طرف ساختمان تشريفات گرايش پيدا کرده است. جايگاه مخصوص رياست محترم جمهور، هيأت رئيسه، هيأت دولت و شوراي نگهبان، اعضاي شوراي عالي قضايي کشور، فرماندهان ستاد مشترک و نيروهاي سپاه و غيره به طريقي استقرار يافته است که ارتباط آن با ساختمان تشريفات و دفتر رياست محترم مجلس در کوتاهترين فاصله امکان‌پذير باشد

در ادامه پست نگاهی به گوشه ای از مصاحبه مهندس «عبدالرضا ذكايي» طراح ساختمان بهارستان با  روزنامه شرق به نویسندگی نيما توسلي  را خواهیم کرد . . .  نمايندگان با طرح هرمي مجلس مشكل داشتند

  مهندس عبدالرضا ذکايي ، بيشتر بابت طراحي و مديريت پروژه ساختمان جديد مجلس در بهارستان مشهور است. او با اين حال پروژه هاي ارزنده ديگري را هم طراحي و اجرا کرده است. اين معمار که سال 1319 در خانواده اي اهل هنر و کتاب به دنيا آمده، اولين تجربه حرفه اي اش را در مهندسان مشاور و دفتر سردارافخمي (طراح و مدير پروژه تئاترشهر) سپري کرد. به جز معماري، يک دوره آموزشي تعمير آثار باستاني را هم نزد پروفسور دتسي باردسکي (Detsi Bardeski) ديد که مرمت مقبره الجايتو از کارهاي اين پروفسور است. او خواهرزاده عبدالرضا صديقي، مجسمه ساز معروف و خالق آثاري چون فردوسي و يعقوب ليث است. به گفته مهندس ذکايي، جلال آل احمد و نيما يوشيج از همسايگانش بودند و حتي جلال آل احمد در دوران دبستان معلم انشاي او بود. او، دوران مدرسه را در دبستان شاپور تجريش (که در حال حاضر موزه شده) و دبيرستان البرز سپري کرد و در دانشگاه ملي (شهيد بهشتي کنوني) کارشناسي ارشد معماري را گرفت. هدف از اين گفت وگو، آگاهي از برخي حواشي طراحي ساختمان مجلس جديد بود و همين طور تجربيات کاري ذکايي در معماري معاصر ايران. از طرف ديگر، با توجه به گفت وگويي که روزنامه «شرق» اواخر سال گذشته با آقاي سردار افخمي کرده بود، به برخي ابهامات پاسخ داد. 

    
تا آنجا که مي دانيم فعاليت معماري را در دفتر معماري «سردار افخمي» آغاز کرديد. ممکن است درباره فعاليت معماري تان بگوييد؟
     همان طور که اشاره کرديد، من از سال 1348 در دفتر آقاي سردار علي افخمي کار معماري را شروع کردم. در ايران، ابتدا کارها توسط اصل 4 (ترومن) انجام مي شد که يک موسسه آمريکايي بود و کمک هاي فرهنگي و علمي مي کرد. بعد از مدتي، تعداد فارغ التحصيلان معماري افزايش يافت و از طرف ديگر، دانشجوياني که در خارج از کشور بودند نيز به ايران بازگشتند. به اين ترتيب بحث هايي مطرح شد که اصل4 کم کم بسته شود. براي اين کار نياز به NGOهايي بود که بتواند کارهاي عمراني از جمله ساختن راه ها و بيمارستان ها و پل ها و دانشگاه ها و... را انجام دهد. اين، آغاز پيدايش مهندسان مشاور پس از انحلال اصل 4 بود.
    اوايل کار، مهندسان مشاور فرمايشي بود و به واسطه ارتباط با فلان وزير و فلان وکيل به افرادي که مهندسان مشاور بودند کار داده مي شد. البته، معماران آن زمان همگي از افتخارات معماري کشور محسوب مي شوند. کم کم مهندسان مشاور به شکل امروزي مطرح شد. اين را هم بگويم که از سال هاي دهه 1340 به بعد، نسبت به حجم کارهاي معماري، امکانات عملياتي نمودن آنها کم بود. براي مثال يادم مي آيد که پروژه اي را در اصفهان مطالعه مي کرديم اما کارخانه ها در آن زمان توان تامين آجر و سيمان و... را نداشتند. بنابراين، طرح ها مدام کوچک تر مي شد و پروژه ها با آن سرعتي که سازمان برنامه مي خواست پيش نمي رفت و عملياتي نمي شد.با ستاوین همراه باشید ....

در آن زمان در دفتر سردار افخمي به همراه من چهار معمار خارجي شامل دو معمار انگليسي، يک معمار آمريکاي جنوبي و يک معمار فرانسوي فعاليت مي کردند. هر يک مسوول پروژه اي بوديم. در آن زمان مهندس کم داشتيم و در روزنامه هاي خارجي آگهي مي داديم. حتي در آن زمان به اين افراد ماشين پيکان و خانه براي اقامت نيز داده مي شد.يکي از دلايلي که در آن زمان باعث مي شد تا به مهندسان مشاور کار زياد ندهند و جلوي رشد اين شرکت ها را مي گرفتند، حضور سازمان برنامه بود که در راس آن دکتر اصفيا قرار داشت. در واقع، اين سازمان نگران بود که با کار دادن به مهندسان مشاور، خودشان بيکار بمانند. در سال 1356، دفتر سردار افخمي تعطيل شد چون ايشان به پاريس رفتند و من از طرف ايشان وکالت گرفتم تا کارهاي دفتر را انجام دهم. تا حدود شش ماه بعد از رفتن سردار افخمي، با وکالتي که داشتم دفتر را اداره کردم تا اينکه يک مدير دولتي که معمار هم بود به دفتر آمد. پس از آن حسابرسي سازمان برنامه آمد و کم کم من هم از دفتر بيرون آمدم.

    
     در معماري معاصر، نام شما بيشتر به عنوان مدير پروژه طراحي مجلس بر سر زبان هاست. اين در حالي است که کارهاي معماري ديگري نيز انجام داده ايد. کمي از ساير کارهاي معماري، به ويژه معماري شهري خود و شرکت پل مير براي ما بگوييد؟
     شاخص ترين کار معماري من مربوط به همين مجلس مي شود که در هر حال اکثر مردم آن را مي شناسند. با اين حال از جمله کارهاي ديگري که کرده ام مي توان به پروژه دو هزار واحد مسکوني در ساري اشاره کرد که پروژه زيبايي بود و در سال 1355 به کارفرمايي شرکت چوب مازندران اجرا شد.
     در گفت وگويي که چندي پيش سردار افخمي با روزنامه «شرق» داشت، ايشان اشاره کردند که طراح مجلس بوده اند و گويا شما در اين خصوص نظري داريد...
    ايشان بخشي از تيم پروژه مجلس بودند و طراح و مدير پروژه مجلس، من بودم که از طرف مهندسان مشاور پل مير اين پروژه را طراحي کرديم و ساختيم. سردارافخمي اصولاچندان معمار پرکاري نبودند و پروژه هاي زيادي اجرا نکردند. در آن زمان، معماران خلاق و پر کاري مانند سيحون، کامران ديبا و... داشتيم که روال کاري آنها متداول ديگران نبود. ديگران، از جمله در دفتر سردار افخمي، پروژه را از طريق مهندسان ارشدي که در دفتر داشتند پيش مي بردند و خودشان چندان به پروژه ها سر نمي زدند.

    
     با اين حال، اثر شاخص تئاترشهر را آقاي سردارافخمي انجام دادند. نظرتان درباره الگوي معماري تئاترشهر چيست؟
     تئاترشهر در دوراني از معماري مدرن ايجاد شد و به نوعي اقتباسي مناسب و خوب از دو بناي شاخص مي باشد. يکي پروژه ايستگاه راه آهن ناپل از کارهاي مري لويي جينر و ديگري پاويون آمريکا در نمايشگاه بروکسل در سال 1950. کانسپت اصلي معماري مربوط به ايستگاه ناپل است، اما هنري که سردار افخمي به خرج داده و با استفاده از نماي سنتي، معماري تئاترشهر را به سرانجام رسانده، هنر ارزشمندي است.در هر صورت، اقتباس خوبي صورت گرفته و کار مدرن و خوبي ايجاد شده است.با ستاوین همراه باشید ....
    
     به جز شما، افراد شاخص ديگري چون سردار افخمي، عباس قريب، مسعود قاضي زاهدي، منصور وکيلي، داريوش فيروزلي و بهروز احمدي نيز در طراحي مجلس فعال بوده اند. نقش چه افرادي در طراحي اين مجموعه شاخص تر بوده و تقسيم وظيفه در تيم همکاري چگونه بوده است؟
     سردار افخمي بيشتر به عنوان مدير موسسه سردار افخمي و همکاران، در پروژه همراه بود و دو يا سه بار در جلسه هاي پروژه حضور يافت. علت آن نيز اين بود که پروژه در فاز يک به تيم پروژه تحويل داده شده بود. حسن متقي مسوول معماري داخلي بود. بهروز احمدي مسوول نماي ساختمان مجلس بود. هر يک از افراد در بخشي از پروژه همکاري داشتند و به طور کلي گروه طراحي شامل سردار افخمي، عباس قريب، مسعود قاضي زاهدي، منصور وکيلي، داريوش فيروزلي و بهروز احمدي مي شد و من هم مدير پروژه بودم.

    
     تجربه طراحي مجلس چه تفاوت هايي با ساير فعاليت هاي معماري شما داشته است؟
     هر اثر معماري تجربه خاص خود را دارد. به جز کانسپت معماري، ساختمان مجلس، بيشتر به دليل اهميت ملي که داشت، تجربه خاصي هم داشت. هماهنگي هايي در سطح کلان در ارتباط با مسايل مديريتي، مالي و اداري صورت مي گرفت و وزارت مسکن، مجلس و رييس جمهور وقت، نقش مهمي در عملياتي شدن اين طرح داشتند.مهندس آخوندي، در وزارت مسکن و شهرسازي آن زمان، نقش مهمي در هماهنگي ها داشت و مهندس تابش نيز به عنوان مجري طرح هاي دولتي و معاون وزارت مسکن به برقراري ارتباطات و هماهنگي ها براي رفع مشکلات مبادرت مي کردند. آقاي ناطق نوري، هم به عنوان رييس مجلس وقت نقش مهمي در پاسخ به سوالاتي که در رابطه با مجلس مي شد و رفع مشکلات احتمالي داشت. واقعيت آن است که در آن زمان برخي نمايندگان مجلس ايراداتي مي گرفتند که چرا طرح شبيه هرم است. آقاي ناطق نوري، يک بار جلسه اي گذاشت و من از نظر فني توضيح دادم که چرا شکل مجلس به اين صورت طراحي شده است. مسايلي از جمله پيشرفت معماري معاصر، ويژگي هاي محيطي و موقعيت مکاني زمين مجلس، ايستايي و... که در آن زمان البته نمايندگان مجلس با اين توضيحات به خوبي توجيه شدند. در واقع مي خواهم به اين اشاره کنم که از يک سو تيم فني و طراحي نهايت تلاش خود را مي کرد تا پروژه به درستي پيش رود و از سوي ديگر تيم مديريتي و هماهنگي کارفرما نيز نقش موثري داشت. به عنوان مثال يادم مي آيد که قرار بود خرپاهايي که براي سازه ساخته بوديم را روي ستون بنشانيم و نياز به مِفصل داشتيم و آن را به تنها شرکتي که در آلمان هم بود و مي شد سفارش داد، سفارش داده بوديم. اما همان زمان اين شرکت به کشور انگليس واگذار شد و کار به تاخير افتاد. آقاي تابش آن زمان پيشنهاد دادند که فعلاخرپاها بدون مِفصل روي ستون کار گذاشته شود تا موقعي که مفصل برسد و آن هنگام مِفصل گذاري صورت گيرد. همين طور هم شد و بعد از اينکه مِفصل ها آمد، پيمانکار با جک خرپاها را حدود 50 تا 60 سانت بالابرد و مِفصل ها را کار گذاشت. اين يک نمونه از مديريت زمان و هماهنگي هاي کارفرما بود.

    
     کمي از ايده طراحي بناي مجلس و کانسپت هاي معماري (به ويژه معماري ايراني) که در آن به کار رفته براي ما بگوييد؟
     حجم کلي مجلس در جلسات، به دست آمد و نهايي شد . طرح اوليه اي که آقاي «مويد عهد» داده بودند دايره اي بود و در ابتدا نمي دانستيم که اين طرح داده شده و حتي ساخته شده، زيرا حتي فوندانسيون آن هم ريخته شده بود و هنگام خاک برداري متوجه آن شديم. از نيروي انتظامي مواد منفجره گرفتيم و به سختي و با استفاده از کتراک فوندانسيون را تخريب کرديم. با توجه به اينکه پروژه مجلس طراحي و ساخت بود، نقشه ها مصوب نشده به دست پيمانکار مي رفت تا ساخته شود.براي ساخت اين بنا، ساختمان قبلي نمايندگان را که کار آقاي شيخ زين الدين، بود خراب کرديم و براي اين کار اجازه ايشان را هم گرفتيم و اگر اجازه نمي دادند خراب نمي کرديم. دليل خراب کردن اين ساختمان اين بود که بيشتر يک کار معماري پست مدرن بود و با اينکه در زمان خودش خيلي هم نو و بديع بود اما با فرم جديد مجلس هماهنگ نبود و به همين دليل هم اين ساختمان و پله ها و بقعه بارگاه و شمس العماره آن با هماهنگي آقاي شيخ زين الدين خراب شد.طرح مثلثي و شبه هرمي بنا از نظر منطق معماري به اين دليل اجرا شد که در يک سوي زميني که براي مجلس در نظر گرفته شده بود، يک ساختمان بلند قرار داشت و در سوي ديگر هم يک ساختمان تشريفات کوچک که فاصله اين دو بنا هم حدود 90متر بود. قرار بود حدود 30هزارمترمربع بنا کار شود و بنابراين تلاش شد هرچه بنا بلندتر مي شود از ساختمان اول دورتر شود. ساختمان نمايندگان کوتاه بود و ساختمان تشريفات دراز، بنابراين براي اينکه اين دو بنا با هم ترکيب شوند بايد شکل پلان به همين صورت که درآمده، اجرا مي شد. با ستاوین همراه باشید ....

در ارتباط با ويژگي هاي معماري ايراني و حتي اسلامي آن هم بايد توضيح دهم که يک بار همان موقع ساخت مجلس اين توضيح از من خواسته شد و در مجلس هم توضيح دادم. واقعيت اين است که طرح مجلس از همان ابتدا قرار نبود به اين شکل باشد و در مسابقه اي که براي طراحي مجلس در سال 1363 برگزار شده بود، شرکت ما (پل مير) برنده مسابقه شد. آن موقع، طرح مجلس به صورت دايره اي بود و بادگيرهايي شبيه بادگيرهاي يزد داشت به همراه فضاهايي براي کميسيون هاي مجلس. البته آن طرح هم اين ويژگي گريز از مرکز را به دليل موقعيت دوبناي مجاور آن داشت. با اين حال هنگام عملياتي شدن طرح، من پيشنهاد کردم که آن طرح دايره اي کنار گذاشته شود چرا که شبيه يک کار دوران صفوي بود تا دوران اسلامي مدرن و به همين دليل طرح مثلثي را پياده کرديم. در توضيحاتي که آن زمان به نمايندگان مجلس دادم هم گفتم که طرح جديد مجلس به هيچ وجه نشات گرفته از صدر اسلام نيست، اما شايسته ايران اسلامي در قرن حاضر است. از طرف ديگر، ويژگي هاي معماري داخلي اين بنا کاملاايراني است و احساسات معماري اسلامي و ايراني در آن در هم گره خورده است. اصولامعماري ايراني و اسلامي از يک زمان به بعد ديگر خيلي روي هم اثر گذاشته اند وگرنه معماري اصيل و صرفا ايراني که همان تخت جمشيد است و خانه هاي خشت و گلي 2500 سال پيش.

    
     طراحي داخلي، بنا منطبق بر چه اصولي بوده است و به طور کلي از چه فضاهايي تشکيل مي شود؟
     طراحي داخلي کار حسن متقي است و شاهکار است. ارتباطات و فضاهاي داخلي همه به دقت و با هماهنگي و به صورت اصولي طراحي و اجرا شده است. اما يک چيزي از ماجراي آکوستيک (صداگذاري) ساختمان مجلس برايتان تعريف کنم. براي آکوستيک مجلس من با شرکت سندي براون (Sandy Brown) قرارداد بستم که يک شرکت بسيار زبردست در اين خصوص است و از کارهايش مي توان به صداگذاري اپراي سيدني اشاره کرد. سندي براون پس از اينکه به ايران آمد (و با پوند هم البته حقوق مي گرفت که در آن زمان چندان زياد نبود)، طراحي صداي مجلس را انجام داد و تا 30درصد کار را هم پيش برد. بعد از آن، کارفرما خواست که ادامه آکوستيک را سروش انجام دهد.
    بعد از اتمام کار با برگزاري جلسه اي در مجلس مشخص شد که صدا به گوش حاضران نمي رسد و کارفرما مجددا خواست تا از سندي براون دعوت کنيم و بالاخره سندي براون براي بار دوم در قالب يک تيم سه نفره به ايران آمد و تشخيص داد که اشکال اصلي از ميکروفون ها و دستگاه هايي است که کار گذاشته شده است. در نهايت، البته کار به فيليپس سپرده شد.
    طرح نماي ساختمان مجلس هم ماجراي خود را دارد. نماي مجلس قرار بود از شيشه باشد و ما به دنبال شيشه اي بوديم که رفله نباشد و چون آن زمان در ايران نبود بايد سفارش مي داديم. حتي اقدامات زيرسازي براي شيشه هم صورت گرفته بود. آن زمان يک هيات راهبردي وجود داشت که آقايان شيخ زين الدين، بهروز احمدي و مهندس ناظر عمو نيز در آن حضور داشتند و هفته اي يک بار جلسه مي گذاشت. آقاي ناطق نوري هم ماهي يک بار مي آمدند تا مشکلات هماهنگي و مالي و اداري را رفع و رجوع کنند. در هر حال، آن زمان چون سفارش شيشه طول مي کشيد در نهايت آقاي احمدي سنگ تراورتن کار گذاشت.

    
     آيا ارتباطي بين طرح قبلي مجلس و طرح پيشنهادي شما وجود داشته است؟
     نه خير. طرح جديد مجلس صرفا بنا به دلايل فني به اين شکل طراحي شد و طرح قبلي مجلس به هيچ وجه مدنظر نبود.
    
     يعني اگر قرار بود اين بنا در کشور ديگري، مثلاترکيه ساخته شود، باز چنين شکلي مي داشت؟
     اگر در چنين موقعيتي که توضيح دادم بود و دو بنا با اين ويژگي ها در کنارش بودند بله. اما اين را هم بگويم که طرح مجلس در تهران هم حتي اگر اين دو بنا در پيرامون آن نبودند به اين شکل طراحي نمي شد. هدف اصلي، ايجاد ارتباط بين ساختمان تشريفات و ساختمان اداري بود. اين کار، شبيه يک رباعي مي ماند که اگر يک کلمه از آن را برداريد وزنش به هم مي خورد.
    
     عمر مفيد اين بنا را تا چه زماني تخمين زده ايد و براي حفظ اين بنا، چه راهکارهاي دوره اي پيش بيني کرده ايد؟
     معمولابراي هر ساختمان بايد يک بخش نگهداري در نظر گرفته شود که سالي يک درصد از ارزش بنا هزينه نگهداري آن شود. اين بنا، قابليت عمر صد سال و حتي بيشتر را هم دارد و اگر اين نگهداري به خوبي در مورد آن رعايت شود، مي تواند تا سال هاي سال و حتي چند قرن هم بماند. مثلادر بناي گلدن گيت (Golden Gate) در حال حاضر هيچ يک از قطعات مربوط به بناي اوليه نيست و هر ساله تغيير و مرمت و نگهداري شده است. اسکلت اصلي مجلس از بتن آرمه است و از آنجا که تهران شهري نيست که رطوبت داشته باشد، با محاسباتي که ما انجام داده ايم، حتي توان مقابله در برابر زلزله هشت ريشتري را هم دارد. ما در مکاتباتي که آن زمان با وزارت مسکن داشتيم، خواسته بوديم که سازه مجلس را 10درصد اور ديزاين (Over Design) کنند. کل هزينه پروژه در آن زمان حدود 10ميليون تومان شد در بيش از 25هزارمترمربع زيربنا که هزينه زيادي نبود.

    
     در دهه هاي اخير، از چه بناهاي شاخص معماري ديگري در شهر تهران مي توانيد نام ببريد؟
     به نظر من، مجلس، يکي از پروژه هاي شاخص در طول تاريخ معماري ايران محسوب مي شود. از ديگر بناهاي شاخص معماري در سال هاي اخير، مي توانم به ساختمان کنفرانس سران کشورهاي اسلامي (طرح مهندس سروران)، دانشگاه امام صادق (طرح نادر اردلان) و ميدان آزادي (طرح حسين امانت) اشاره کنم.

    
     نقش اين بنا را در هويت بخشي به شهر تهران و همچنين کشور ايران درچه جايگاهي مي بينيد؟
     ابتدا بايد تعريفي از نماد داشته باشيم. در قديم، دروازه هاي شهر تهران نماد اين شهر محسوب مي شدند. شاخصه و نماد يک شهر لازم نيست حتما هويت ملي آن شهر را داشته باشد. مثلابرج آزادي نماد شهر تهران است اما برج ميلاد حتي به نظرم نماد اين شهر به حساب نمي آيد. مجلس هم در آن مقياس نيست که نماد شهري براي شهر تهران باشد، همان طور که موزه لوور نماد شهر پاريس نيست، اما برج ايفل نماد پاريس محسوب مي شود.

    
     و در انتها، براي نقدهايي که درباره طرح بنا مي شود، از جمله شکل خاص هرمي آن، ويژگي هاي اقتدارگرايانه، شکل نامتعارف و... اگر توضيحي داريد بفرماييد؟
     همين الان در بزرگراه کردستان در نزديکي ديوان عدالت اداري، يک بناي ديگر شبيه ساختمان مجلس ساخته شده که به دليل موقعيت و وجود دو بناي ديگر در نزديکي زمين به اين شکل در آمده و با هدف حفظ وابستگي ساختمان ها به يکديگر و براي اينکه جلوي نور را نگيرد به صورت شيب دار و هرمي ساخته شده است. دلايل ساخت مجلس به شکلي که وجود دارد کاملافني و مبتني بر کانسپت معماري بوده است. از طرف ديگر، همان طور که توضيح دادم اين بنا خيلي هم هرم نيست! اين بنا نه مرکز دارد و نه اضلاع آن مساوي است و فقط به دليل قرارگيري دو بناي مجاور آن، به اين شکل طراحي شده است. به نظر من اين بنا اگر در يک کشور اروپايي طراحي و اجرا مي شد در صد مجله معماري چاپ مي شد، در حالي که در ايران خيلي براي آن تبليغ نکردند. قرار بود حتي کتابي در اين زمينه تهيه شود که آن هم اجازه داده نشد.

در ادامه بررسی بنای مجلس شورای اسلامی در وب سایت ستاوین ( شبکه معماری ایران ) ، نگاهی به روزنامه همشهری , 8 آذر 93 با موضوع  ،حرف و حدیث‌ها پیرامون نوع معماری ساختمان مجلس خواهیم داشت :

برخی کارشناسان معتقد هستند که امروز غرب گرایی آنقدر در حوزه معماری توسعه یافته که در مواردی حتی برخی مسئولان فرهنگی ما نیز غرب گرایی را در ساخت ساختمان‌های دولتی ترویج می دهند که ساختمان مجلس شورای اسلامی از آن جمله است.

به گزارش مهر؛‌ حسین سلطان زاده معمار و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی درباره ضرورت های معماری ایرانی- اسلامی و تعریف مشخصی از مفهوم «معماری ایرانی- اسلامی» توضیح داد: از ابتدای قرن معاصر شمسی موضوع ایران و اسلام به عنوان 2 پدیده متفاوت و گاه در مقابل هم مطرح شد. تا دوره قاجار و قبل از آن، هر وقت که از ایران، تاریخ، فرهنگ و همه پدیده های هنری در ایران صحبت می شد، منظور ایران دوران اسلامی بود. بنابراین از دوران پهلوی اول توجه به ایران باستان شکل گرفت و این موضوع سبب ایجاد نوعی دوگانگی فرهنگی شد.

وی افزود: تا چند دهه پیش برخی تصور می کردند که ایرانی بودن با اسلامی بودن در تضاد است. به نظر من به جز این پدیده که متعلق به قرن معاصر است و هر چه بر آن اصرار کنیم، نوعی دوگانگی فرهنگی را مطرح می کنیم، طبیعی است که فرهنگ ایران و هر کشور مسلمان دیگری متعلق به فرهنگ اسلامی باشد. بنابراین وقتی گفته می شود معماری ایرانی در واقع اسلامی بودن نیز در آن مستتر است و معماری اسلامی را نیز در درون خود دارد.

این استاد معماری در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به محدودیت های موجود در زمینه معماری، این امکان وجود دارد که در عین حال که بتوان از معماری روز دنیا عقب نماند معماری ایرانی و اسلامی نیز داشت؟ پاسخ داد: به نظر من این امکان وجود دارد. معماری را می توان مثل ادبیات مورد توجه قرار بدهیم. به این ترتیب که همان گونه که ادبیات کودکان داریم، ادبیات داستانی داریم، ادبیات عوام، شفاهی، عرفانی و مذهبی داریم. بنابراین معماری را هم نباید به عنوان پدیده ای واحد نگاه کنیم. چنان که در ساخت یک کارخانه، ضرورت توجه به فرهنگ ایرانی در آن کمتر از اهمیت فرهنگ در ساخت یک مسجد و مدرسه و فرهنگسراست.

وی با تأکید بر ضرورت توجه به عملکردهای مختلف یک بنا ادامه داد: با توجه به عملکردهای مختلف بنا و انواع بناها از جنبه کارکردی، باید بتوانیم به شکل مناسب  از ایده های مختلف و مبانی نظری مختلف استفاده کنیم. مثلا اگر قرار است پارکی برای کودکان ساخته شود، باید فانتزی و رنگارنگ باشد. از آن سو هم اگر قرار باشد یک فرهنگستان ساخته شود، معماری آن با معماری پارک کودکان یکی نیست. بلکه متناسب با کارکرد و جایگاه هر فضا، از لحاظ منزلت اجتماعی باید بتوان مبانی نظری طراحی هر پروژه را تدوین کرد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: به این ترتیب برای طراحی فرودگاه، کارخانه یا خانه های ارزان قیمت کوچک باید با نگاه دیگری به معماری ایرانی نگاه کنیم. اما برای مجموعه فرهنگی اهمیت دارد که بازتاب فرهنگ در آن دیده شود.

او درباره امکان نمود معماری ایرانی و اسلامی در خانه های کوچک ارزان قیمت امروزی هم گفت: این امکان دیگر وجود ندارد که خانه هایی مانند دوران قدیم بسازیم، چون نمی توان در خانه های امروز مثل قدیم زندگی کرد. شهرها قبلا کوچک بودند و  جمعیت آن ها حداکثر، 500 هزار نفر بیشتر نبود. در دنیای امروز به جز برای ثروتمندان، این امکان به سادگی فراهم نیست که همگان خانه های ویلایی به سبک قدیم داشته باشند. از سوی دیگر الگوی زندگی امروز مردم هم عوض شده است. در گذشته وسایل گرمایش و سرمایش وجود نداشت و مردم مجبور بودند از طریق فضای معماری، خود را با محیط منطبق کنند اما امروز تکنولوژی برای رفع نیازهای ما به کمک آمده است و نیازهای ما را برطرف می کند.

سلطان زاده تأکید کرد: امروز پدیده های اجتماعی و روابط اجتماعی ما متفاوت از قبل شده‌اند و همه اینها باعث شده که ما دیگر نمی‌توانیم مثل قدیم خانه هایمان را بسازیم و تصور کنیم که برای زندگی بسیار ایده‌آل هستند، به هر حال آن خانه ها هم مشکلات خاص خود را در قدیم داشته اند. بنابراین نه از نظر اقتصادی و نه تکنولوژی امروز اصلا صحیح نیست که بخواهیم به سبک قدیم زندگی کنیم و به ساخت چنین بناهایی فکر کنیم.

او در پاسخ به این سوال که چگونه می توان فرهنگ ایرانی و اسلامی را در معماری امروز و حتی در خانه های کوچک ارزان قیمت هم دنبال کنیم، توضیح داد: اگر بخواهیم به الگوهای قدیمی به صورت فقط شکلی و سطحی توجه کنیم، موفق نخواهیم بود. آیا امروز در زمینه حمل و نقل ممکن است که مانند قدیم از چهارپایان استفاده کنیم؟ بنابراین همان طور که بر اساس اقتصاد دیروز نمی توان زندگی کرد، در روابط اجتماعی امروز هم که فضای معماری بازتاب آن است، باید بتوان سرمایه گذاری فکری و معنوی کرد و دید چه روابطی را متناسب با فرهنگ خود در دنیای امروز می توان سازماندهی و برنامه ریزی کرد و متناسب با آن در زمینه معماری طراحی کنیم.

این هنرمند معمار ادامه داد: به طور مثال در قدیم در مناطق کویری زنگ و ورودی خانه ها دارای درکوب مردانه و زنانه بود. اما در دنیای امروز روابط دگرگون شده و از این ایده نمی توان استفاده کرد. فضای بیرونی در دنیای کهن هم محلی بود که کارهای روزانه خود را انجام می دادند، اما امروز فضای اداری و سکونتی کاملا از هم جدا شده‌اند. بنابراین برخی از مفاهیم معماری سنتی قدیم را شاید بتوان در معماری امروز  استفاده کرد اما نمی توان کاملا آن را به کار برد. مگر با این دقت که چه بخشی را می توان استفاده کرد و چه بخشی را باید کنار بگذاریم.

سلطان زاده درباره احتمال گرایش به معماری غرب به دلیل وابستگی به تکنولوژی روز متذکر شد: بخشی از فرهنگ غرب تحت تاثیر تکنولوژی و زندگی جدید است که ما چه بخواهیم چه نخواهیم به سمت آن می‌رویم. این صرفا مربوط به فرهنگ غرب نیست بلکه مربوط به فشردگی شهرها و روابط اجتماعی امروز دنیاست. مثلا چند دهه پیش با آشپزخانه اوپن مخالفت می شد ولی وقتی آپارتمان چنان گران می شود که فضای زندگی 40 متری می شود، مگر می شود این فضای کوچک آشپزخانه را بست. اگر چه در غرب زودتر این نوع معماری به وقوع پیوسته اما کاملا متعلق به فرهنگ غرب نیست بلکه این ناشی از کوچک شدن ساختمان ها و فضای زندگی امروز است.

وی در ادامه تأکید کرد: این روابط به خاطر فشردگی شهرها، گران شدن زمین و ساختمان های کوچک به ناچار پدید می آید اما زمینه هایی هم ممکن است ناشی از فرهنگ غربی باشد که باید در این زمینه ها هم سرمایه گذاری کنیم که فرهنگ خودمان را پیاده کنیم.

سلطان زاده در بخش دیگری از سخنانش با یادآوری نخستین همایش معماری که در سال 1349 برگزار شد، اظهار کرد: نخستین همایش معماری سال 1349 در ایران برگزار شد که موضوع آن بررسی چگونگی هماهنگی بین معماری سنتی و تکنولوژی روز بود. از آن سال تا امروز 43 سال است که ما مرتب روی این موضوع دور می زنیم. علت این است که هر بار که مسئولان محترم این موضوع را مطرح می کنند، تعدادی نشست، همایش و تحقیق انجام می شود که غالباً عده ای خاص آن را کار کرده اند و چون تحقیقات عمیق و راهگشا نیست، تا الان به نتیجه مناسب و مطلوب نرسیده است.با ستاوین همراه باشید ....

این استاد دانشگاه با اشاره به موضوع غرب گرایی در هنر معماری ایران تصریح کرد: مسأله این است که امروز غرب گرایی آنقدر در حوزه معماری توسعه یافته است که در مواردی حتی برخی مسئولان فرهنگی و دولتی ما نیز غرب گرایی را در ساختمانی های سفارش خودشان، ترویج می دهند. باید تحقیق کرد ساختمان های نهادهای عمومی و دولتی را در این 35 سال چه کسانی ساختند و چه کسانی طراحی کردند، آنگاه می بینیم که نقش نهادهای دولتی به طور عظیمی در جهت غرب گرایی در حال توسعه است.

او اضافه کرد: از سوی دیگر در حوزه دانش معماری و فرهنگ هم سرمایه گذاری نمی شود و تحقیقات در حوزه محدودی انجام می شوند که کافی و مناسب به نظر نمی‌رسند.

سلطان‌زاده یادآور شد: همه برنامه های تحقیقی و نشست ها در حوزه معماری ایرانی اسلامی اگر چه سودمند بوده اما در برابر مسائل جامعه ما و مسائل جهانی پایین‌تر از حد نیاز جامعه ما بوده است بنا بر همین دلایل است که طی این 35 سال مرتب این موضوع را تکرار کرده ایم.

سلطان زاده با انتقاد از روند معماری امروز در ایران بیان کرد: در دوره پهلوی اول که از نظر دانش و تکنولوژی نسبت به جامعه امروز ما، در سطح پایین‌تری قرار داشت و این همه مدعی در زمینه معماری وجود نداشت، بین 20 تا 30 بنا با نوع خاصی از معماری شکل گرفت که کارشناسان از آن‌ به عنوان معماری باستان‌گرا نام می برند و جدا از خوب یا بد بودن این آثار که بازتاب نوعی نگاه به ایران باستان است، به هر حال نوعی از معماری را در این دوره شاهد هستیم که دارای هویتی ویژه و به نظر عده ای مناسب است اما ما در این چندین سال اخیر که روی این موضوع تمرکز کرده ایم و با وجود این همه متخصص، هنوز نتوانسته ایم نوعی معماری پدید آوریم که به صورت شاخص و شایسته الگوی کشور ما و نشان دهنده هویت کشور ما باشد.

او با ذکر مثالی در این زمینه گفت: به طور مثال ساختمان مجلس شورای اسلامی از نظر عملکرد ساختمانی بسیار خوب است اما حجم بیرونی آن ربطی به فرهنگ ایرانی اسلامی ندارد. این یک نمونه است و از این دسته گل ها زیاد به آب داده ایم. مثال دیگر فرودگاه امام خمینی (ره) است که شاید می توانست بازتاب فرهنگ ایرانی اسلامی ما باشد اما نیست.

این هنرمند معمار در پایان سخنانش بیان کرد: مسأله این است که شعار دادن و سخن گفتن کار ساده ای است اما این که چگونه این کار بتواند توسعه پیدا کند، کار پیچیده ای است. باید بررسی کنید که طی چند دهه اخیر برخی مسئولان ما در حوزه های مدیریت شهرسازی، معماری و میراث فرهنگی چه کسانی بودند و چقدر در کارشان وارد بودند و چقدر نسبت به فرهنگ معماری ایرانی اسلامی آشنایی داشتند، آن گاه متوجه برخی مشکلات خواهیم شد. بنابراین در چنین شرایطی چه انتظاری هست که آرمان‌های ما در زمینه معماری ایرانی و اسلامی تحقق پیدا کند. من فکر می کنم با شرایط موجود و به ویژه بدون توجه به مسایل عینی، این موضوع بیشتر به درد سمینارها و همایش هایی می خورد که نتایج آن‌ها بایگانی می شوند و در عمل پیشرفت رضایت بخشی حاصل نخواهد شد.

در بخش دیگری از بررسی مجلس جدید بهارستان , در وب سایت ستاوین , نگاهی به مطلب بناي ماندگار ، نگارستان، مهد مردم سالاري مدرن در روزنامه اعتماد 3162 به نویسندگی جلال فرهمند ، خواهیم داشت :

ميدان بهارستان هميشه تداعي ‏كننده قانون و قانونمداري در ايران است، چرا كه اين مكان نماي نخستين جايي است كه فكر ايراني با قانون مداري جديد و مردم سالاري مدرن آشنا شد. تاريخ اين ميدان همواره با مجلس شوراي ملي و حوادث تلخ و شيرين آن عجين شده است و تا قبل از آن اشاره چنداني از اين ميدان و ساختمان هاي اطراف آن در كتب تاريخي نيست.
    اين ميدان نيز همانند تهران سابقه چنداني ندارد و شايد بيش از ٢٠٠ سال عمر نداشته باشد. تا قبل از تشكيل مجلس ، اين ميدان به نام نگارستان شناخته مي شد، چرا كه باغ نگارستان در سمت شمالي آن قرار داشت. اين باغ از دوره فتحعليشاه پايه گذاري شده بود و محمدشاه نيز سال ها در آن زندگي مي كرد. اشاره ديگري كه در كتاب هاي تاريخي درباره اين ميدان شده مربوط به مراسم آتش بازي در اعياد و مراسم شتر قرباني است.
    مشهورترين بناي پيرامون اين ميدان عمارت و باغ بهارستان در قسمت شرقي آن است. صاحب اصلي اين كاخ حاجي ميرزاحسين خان قزويني سپهسالار اعظم و صدراعظم دوره ناصري است. در سال ١٢٨٨ ه .ق. وي اراضي وسيعي براي احداث بستان سرايي جهت سكونت خويش و مسجدي مشتمل بر مدرسه و مكتب و كتابخانه يي خريداري كرد و فورا شروع به ساخت عمارت بهارستان و مسجد سپهسالار كرد. طرح نقشه بناي عمارت و باغ سپهسالار را يك مهندس فرانسوي به نام «فال يوس بواتان» ريخت. اين همان مهندسي است كه بعدا طرح باغ و پارك ظل السلطان كه امروز تعلق به آموزش وپرورش دارد را كشيده است.

    در سال ١٢٨٨ طرح اصلي عمارت بهارستان كشيده شد و معماران ايراني شروع به كار ساختمان آن كردند و به تدريج طرح باغ نيز ريخته شد و كار ساختمان تا سال ١٢٩٨ ه .ق. طول كشيد. اما عمر مشيرالدوله براي استفاده از كاخ كفاف نكرد و وي در سال ١٢٩٨ در شهر مشهد درگذشت و همانجا مدفون شد. ولي چون وارثي نداشت طبق رسم دوره قاجار، ناصرالدين شاه آن كاخ را ضبط كرد و جزو املاك سلطنتي قرار داد. اين كاخ شمالي جنوبي بود كه از هر دو سو به باغ سپهسالار كه از نظر درختكاري و گلكاري در نهايت زيبايي بود اشراف داشت. تالارها و اتاق هاي اين بنا با مبل و اثاث و فرش هاي نفيس آراسته شده بود، به همين سبب يكي از مهمانسراهاي معتبر دولتي به شمار مي رفت و ميهمانان عاليقدر داخلي و خارجي در اين كاخ پذيرايي مي شدند. باغ داراي قنات ويژه خود بود و گذشته از عمارت اصلي به تاسيسات فرعي ديگري چون حمام هاي متعدد، اندروني و كالسكه خانه مجهز بود.

    اما تاريخ اين بنا با واقعه يي آميخته شد كه بعدها نام آن ماندگار و جاوداني باقي ماند و آن واقعه مشروطه بود كه جايگاهي رفيع بدان داد. پس از صدور فرمان مشروطيت در سال ١٣٢٤ ه .ق نخستين چيزي كه قوام گرفت مجلس شوراي ملي بود كه نخستين جلسات آن در محل فعلي دادگستري تشكيل شد و پس از مدتي مظفرالدين شاه اين كاخ را به مجلس اهدا كرد. از اين زمان به بعد اين ميدان و اين عمارت به شلوغ ترين مكان شهر تهران تبديل شد و تا حدود ٨٠ سال مركز ثقل سياسي ايران بود. طي اين زمان وقايع و اتفاقات زيادي رخ داد كه حتي به قيمت تخريب همه يا قسمتي از ساختمان آن منجر شد. نخستين ضربه سهمگين به مجلس با شروع استبداد صغير و روز آغازينش با به توپ بستن مجلس و مجلسيان به وسيله محمدعليشاه وارد آمد. بنا تخريب شد و آتش گرفت و اسباب و اثاثيه آن به وسيله غارتگران به يغما رفت. با پيروزي مجدد مشروطه خواهان مجددا تغييرات اساسي آن آغاز شد و دوران جديد قانونگذاري مجلس شروع شد. در اسفندماه ١٣٠٩ مقارن با دوره هشتم قانونگذاري مجلس دچار حريق شد و تالار آيينه و اتاق جلسه خصوصي در اين آتش سوزي سوخت و پس از حريق بنايي و تعميرات مجددا آغاز شد و در سال ١٣١٢ افتتاح شد. سردر قديمي مجلس نيز كه تا سال ١٣١٣ شمسي پابرجا بود در همين سال تخريب شد و به جاي آن سردر كنوني اش بنا شد. غير از ماجراي به توپ بستن مجلس اين بنا مسائل فراوان ديگري را ناظر بوده: مسائلي از قبيل واقعه جمهوري خواهي، تظاهرات احزاب مختلف پس از شهريور ٢٠، ملي شدن صنعت نفت، كودتاي ٢٨ مرداد و ... با ستاوین همراه باشید ....

    پس از پيروزي انقلاب اسلامي اين ساختمان به دليل انتقال محل مجلس شورا به ساختمان مجلس سناي سابق از رونق افتاد و سال ها متروك ماند و متاسفانه در سال هاي اخير بر اثر بي احتياطي دچار سانحه و حريق شد و تقريبا به كل ساختمان آن آسيب جدي وارد آمد به طوري كه مجبور به بازسازي كامل آن شدند. به هر حال اين ساختمان ماندگار نشان دهنده روح قانون‏دوستي ايراني است كه اميدواريم سال هاي سال پايدار بماند.