بررسی معماری ساسانی در چهارمین دوره ˝دانش‌افزایی ایران‌شناسی˝

تعدد آثار تاریخی به جای مانده از دوره ساسانی نسبت به دوره پارتی نشان می دهد که میزان فعالیت های عمرانی در این زمان بسیار زیاد بوده و شهر بیشابور که توسط اولین پادشاه ساسانی بنا نهاده شده نمونه ای از شاهکارهای ساسانیان در شهرسازی و معماری است.

به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ،علیرضا شاه محمد پور عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافت های تاریخی - فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، این مطلب را در چهارمین دوره "دانش افزایی ایران شناسی" که با حضور ایران شناسان کشورهای مختلف و اعضای پژوهشکده های ابنیه و بافت های تاریخی –فرهنگی و مردم شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد مطرح کرد.

او به بیان گوشه ای از ویژگی های آثار و بناهای تاریخی ایران قبل و بعد از اسلام ، از جمله شهر بیشابور پرداخت و یکی از شاخصه های معماری قبل از اسلام را معماری ساسانی دانست که بسیار پر اهمیت است.

وی با اشاره به شهرسازی در دوران ساسانی افزود : پس از فروپاشی حکومت پارتیان به دست اردشیر بابکان ، در اوایل قرن سوم میلادی قدرتی به نام سلسله ساسانی روی کار آمدو تعدد آثار تاریخی به جای مانده از این دوره تاریخی به نسبت دوره پارتی نشان می دهد که میزان فعالیت های عمرانی ، مانند ایجاد شهرها ، قلعه ها ، پل ها و سد هادر این دوره رشدی قابل توجهی داشته است.

به گفته این پژوهشگر ، بیشتر شهرهای این دوره بر روی نواری ساخته شده اند که بین خلیج فارس و حاشیه جنوبی و جنوب غربی رشته کوه های زاگرس کشیده شده و تنگه هرمز را به بین النهرین و سپس تیسفون متصل می کرده است.

شاه محمد پور با بیان اینکه شهر بیشابور به دستور شاپور اولین پادشاه ساسانی بنا نهاده شده اظهار داشت : این شهر ساخته شده در داخل تنگ چوگان دارای شاخص های منحصر به فردی است.

او گفت :وجود کتیبه مستند از ساخت شهر ، مجسمه شاپور اول به ارتفاع هفت مترو نیم که تنها مجسمه یک پادشاه قبل از اسلام است ،نقش برجسته هایی از رویداد های مهم دوره ساسانی ، طرح های موزاییکی که به عنوان سنگ فرش استفاده شده اند ، وجود ساختمان های شاخص همچون معبد آناهیتا و کاخ چلیپایی و... از مواردی است که این شهر را منحصر به فرد کرده است.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه گریشمن در زمان حفاری معماری و شهرسازی بیشابور را منسوب به طرح هیپو داموس و معماری رومی اعلام کرده است تصریح کرد : اما بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط کارشناسان این نظریه درست نیست زیرا با توجه به آوار جای مانده از دوره اسلامی و بر اساس خطوط معماری سطحی نمی توان در مورد معماری بطنی دوره ساسانی نظر قطعی داد.

وی با اشاره به استفاده از بناهای دوره ساسانی در دوره اسلام تصریح کرد : برخی معتقدند در زمان فروپاشی سلسله ساسانی و حضور اعراب در ایران تمامی آتشکده ها به مساجد تبدیل شده اند که من با توجه به سابقه پژوهشی که در سایت های دوره ساسانی ، چار طاقی و آتشکده ها دارم این را بصورت کالبدی ملاحظه نکردم که عینا یک چهار طاقی به مسجد تبدیل شده باشد.

به گفته او بعد از ورود اعراب به ایران و ساخت ساختمان های دوره اسلامی نمادهای معماری دوره ساسانی مورد بی توجهی قرار می گیرد به گونه ای که در برخی از موارد آثار این بناها در داخل بناهای دوره اسلامی مدفون شده اند البته در برخی از موارد از نقوش برجسته روی سنگ و گچ در بیشابور الگو برداری شده است.