مشاور عالی :  هومن مرصعی 

مهندس مرمت : شیوا صابر 

مرمت سازه : صابر اسدی

ناظر معماری: بهمن بخشی

ناظر مرمت  :  هدایت گواهی

باستانشناس :  هدی رستگارپور 

 

خانه تاریخی داروغه بزرگترین و زیباترین خانه ی مرمت شده محدوده مرکزی شهر مشهد است. این اثر تاریخی در نزدیکی بارگاه امام رضا(ع) ، در محدوده طرح بهسازی و نوسازی ( به وسعت 366 هکتار )مرکز شهر مشهد واقع شده است.

 طرح نوسازی در سال 1379 مورد تصویب و از آن پس بافت این منطقه شدیداً دچار تحول و دگرگونی شد ، قطعات خریداری شده و اکثر جمعیت ساکن مجبور به ترک بافت شدند بناهای عموماً یک یا دو طبقه مسکونی تخریب شدند و به تدریج بناهای بلند با ارتفاع(10-12طبقه) تجاری، اقامتی جای آن ها را پر کردند. از کل بافت تاریخی مشهد 41 ملک یعنی تنها سه هکتار از کل پروژه ، چیزی کمتر از یک درصد از مساحت پروژه به عنوان آثار تاریخی_فرهنگی شناخته شده اند، خانه ی تاریخی داروغه یکی از این بناها است.

 

 

با توجه به سرعت تحولات روی داده در بافت تاریخی مشهد، گروه معماری بن به همراه جمعی از دانشجویان رشته معماری به شناسایی بافت تاریخی اقدام نمودند. در این راه چندین پروژه و فعالیت در زمینه حفظ و برداشت آثار تاریخی شکل گرفت وبا شناخت ارزش های خانه تاریخی داروغه به عنوان یک اثر فاخر معماری ، متعلق به دوره اواسط قاجاریه ، که به دلیل عدم رسیدگی مالکین و مصرف کنندگان به شدت دچار تخریب و فرسودگی بود، پیشنهاد خرید این اثر به شرکت مسکن سازان ثامن داده شد که توسط مدیریت وقت شرکت، ملک خریداری و عملیات مرمت به این مشاور واگذار گردید.

 

 

هدف از حفاظت و مرمت خانه داروغه حفظ اصالت هویت فرهنگی شهر و منطقه ، جلوگیری از تخریب تمامی  عناصر بصری تاریخ شهر مشهد و همچنین نمایش بخشی از هنر معماری این سرزمین به شهروندان وزائرین بوده است.

 

 

به منظور حفظ اصالت هویت فرهنگی، اصالت بنا چه در شکل کالبدی و چه در ساختار سازه ای مورد توجه بوده است. حفظ این بنا که خود نمایشگر سبک زندگی گذشتگان شهر می باشد به استمرار یک خاطره جمعی هویت بخش، اهمیت داده شده است.

 

 

در فرایند احیاء این اثر، تلاش شد تا  با استناد به مطالعات کتابخانه ایی ، محلی ، و پی کاوی ها از هرگونه پیش داوری دوری شود و به اصالت بنا پایبند بود  و به حذف الحاقات غیر ضروری پرداخته شود.

 

 

در حفاظت و مرمت این بنا، از روش ها و مصالح اصلی متداول بومی و بهره گیری از دانش روز استفاده شده است. به منظور نمایش بخش های اصیل بنا به بینندگان بخش های مرمتی و الحاقی به گونه ای کار شده است که از بخش های اصلی قابل تشخیص باشد.

گروه معماری بن به همراه تعددی از دانشجویان رشته معماری از سال 2008 میلادی در بافت به منظور برداشت و مستند نگاری از بنا های تاریخی در حال تخریب فعال بوده است. در اوایل سال 2012 میلادی پیشنهاد خرید ملک داروغه  به شهرداری و شرکت مسکن سازان ثامن  داده شد . در اواسط 2012  ملک خریداری و جهت شروع عملیات در اختیار دفتر معماری بن قرار گرفت. با گذشت دو سال در زمستان 2015 به عنوان فضای اداری و  موزه به بهره برداری رسید.

 

 

بنای تاریخی داروغه در زمین با مساحت 610 متر مربع در دوطبقه  و سه جبهه با هزینه ی 10،000،000،000 ریال معادل 300،000 دلار مرمت و احیا شد .

 به دلیل ثبت ملی بنای تاریخی داروغه کلیه اقدامات انجام گرفته از ابتدا زیر نظر اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان خراسان بوده و پایگاه میراث فرهنگی و بافت تاریخی ثامن صورت  گرفته است.

 

 

دفتر معماران بن با همکاری متخصصین معمار ، مستند نگار ، سازه ، مرمت ، باستان شناس ، به انجام کلیه امور برداشت ، مطالعات،نظارت و مرمت خانه تاریخی داروغه پرداخت است.

 

 

 

نقشه نمای غربی خانه تاریخی داروغه

نمای اصلی خانه داروغه قبل از آغاز عملیات مرمت بنا-1391

 

 

 

 

 

به گزارش مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد-تهران , طرح حفظ و نگهداری خانه داروغه در مشهد در میان 13 طرح برنده ”جایزه 2016 آسیا – اقیانوسیه حفظ و نگهداری میراث فرهنگی" یونسکو شد.

 

 

 مجموعا 13 طرح از شش کشور استرالیا، چین، هند، ایران، ژاپن و پاکستان برای جایزه میراث امسال به رسمیت شناخته شدند. به تازگی هیاتی متشکل از متخصصان حفظ و نگهداری طی جلسه ای در بانکوک مرکز تایلند، 40 طرح در زمینه جایزه میراث  شامل 34 طرح  در "بخش حفظ و نگهداری" و شش طرح در زمینه "طرح های جدید" را  بررسی کردند.  

 شایان ذکر است حفظ و نگهداری خانه داروغه بخش قابل توجه ای از چشم انداز تاریخی شهرمشهد را احیا نموده است. طرح مزبور بر اساس پژوهش های تاریخی، مقیاس و شکل اصلی بنا رابا مصالح و مواد اصلی بکاررفته در آن و مصرف دوباره مصالح باقی مانده از بناهای قدیمی خراب شده در نزدیکی خانه داروغه، حفظ کرده است.   

 

 

پیش از آغاز مرمت , پس از عملیات مرمت

 

 

به گزارش ایسنا ، ( کد خبر : 95061510022 )  گروهی از متخصصان بین‌المللی حفظ و نگهداری آثار تاریخی در شهر بانکوک تایلند با بررسی 40 پروژه ارائه شده ، در نهایت 13 طرح مرمت را در بخش‌های گوناگون شایسته تقدیر معرفی کردند و در این دوره از جوایز میراث یونسکو در منطقه آسیا اقیانوسیه، پروژه حفظ و مرمت عبادتگاه «سوکوناهیکونا» در شهر اوزوی ژاپن جایزه اول را کسب کرد.

در میان آثار شایسته تقدیر، پروژه مرمت خانه داروغه در استان خراسان شهر مشهد توسط «هدایت گروهی» از ایران نیز به چشم می‌خورد. در پروژه مرمت خانه داروغه‌ که یکی از مناظر تاریخی مهم شهر است، با استفاده تحقیقات تاریخی دقیق، کاوش‌های باستان‌شناسی، مقیاس اصلی ساختمان حفظ شد و تلاش شده برای حفظ مصالح اصلی از مصالح ساختمانی تخریب شده اطراف استفاده شود و پروژه توسط هنرمندان محلی متخصص در معماری سنتی انجام شده است.

«هدایت گواهی»، ناظر مرمت خانه داروغه درباره معیارهایی که یونسکو براساس آن‌ها این خانه را شایسته‌ی تقدیر و احترام برشمرده است، به خبرنگار ایسنا گفت: پس از مرمت‌هایی که در دهه 70 با عنوان طرح نوسازی و بهسازی در بافت تاریخی مشهد آغاز شد، اما بیشتر یک طرح نوسازی بود و نگاهی خام به مقوله بافت تاریخی پیرامون حرم داشت، تلاش کردیم ایده‌های جدیدی را در طرح مرمت خانه داروغه که موفق به جلب نظر شهرداری مشهد برای تملک آن شدیم ، اجرایی کنیم.

 

 

به منظور حفظ اصالت هویت فرهنگی، اصالت بنا چه در شکل کالبدی و چه در ساختار سازه ای مورد توجه بوده است .

 

 

او با بیان اینکه مرمت این خانه از سال 93 و با هزینه کردن چهار میلیارد تومان برای تملک و عملیات مرمت آن اختصاص یافت، گفت: تفاوت مهم این مرمت در نگاه آکادمیک آن بود که درباره مسئله رعایت محیط زیست و حساسیت‌های باستان‌شناسی بنا در نظر گرفته شد وسعی کردیم با قوانین آخرین کنوانسیون‌های مرمتی آن را هماهنگ کنیم. حتی در زمان انجام یکسری مطالعات باستان‌شناسی یافته‌های جالبی به دست آمد که آن‌ها را نیز برای یونسکو ارسال کردیم.

وی رعایت اصول مرمتی که در ایران بسیار کم مورد توجه قرار می‌گیرد را از شاخصه‌های دیگری دانست که یونسکو براساس آن خانه داروغه را شایسته احترام دانسته و افزود: این خانه را تبدیل به یک پایگاه پژوهشی برای بافت تاریخی کردیم و از سوی دیگر از آجرهای تزیینی بناهای همدوره با خانه داروغه برای مرمت این بنا استفاده کردیم. همچنین به مرور با فاصله گرفتن از بنای داروغه، تلاش کردیم با متقاعد کردن شهرداری برای خرید چند خانه تاریخی دیگر، آن منطقه را از یک لکه به یک بافت تاریخی برسانیم.

به گزارش ایسنا، خانه‌ تاریخی «داروغه» در مشهد در راسته‌ حوض مسگران و راسته‌ بهادرخان شهید سالاری مقدم، کوچه‌ یوسف‌خان این روزها در حال مرمت است.

هرچند اطلاعات چندانی از زمان ساخت این بنای تاریخی در دست نیست ، اما با توجه به اظهارنظرهای ریش‌سفیدان محلی، این خانه حدود 110 سال پیش به دستور شخصی که در اواخر دوره‌ قاجار داروغه‌ی مشهد بوده، توسط معماران و بنّاهای روس ساخته شده است.

 

 

خانه‌ی داروغه‌ی مشهد یکی از ۱۳ برنده‌ی جایزه‌ی آسیا-اقیانوسیه‌ی  یونسکو برای حفاظت میراث فرهنگی شد. 
(۱۰ شهریور ۱۳۹۵)

 

 

خانه‌ «داروغه» در زمان ساخت به عنوان منزلی شخصی مورد استفاده بوده که پذیرایی‌های رسمی در آن انجام می‌شده است .  همچنین بر اساس شواهد موجود تا حدود سه دهه‌ گذشته، این بنای تاریخی کابرد مسکونی داشته است ، اما در سال 1366 این خانه توسط ورثه به نمایندگان یکی از هیات‌های مذهبی روستای شهیدیه شهرستان میبد یزد فروخته شد و از آن پس تا کنون ، از این بنا به عنوان محل تجمع و اسکان هیات‌های مذهبی استفاده می‌شود و در حال حاضر با نظارت کارشناسان فنی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری مشهد در دست مرمت است.

این خانه‌ی قدیمی و ارزشمند که هفتم مهرماه 1381 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، به عنوان یکی از ساختمان‌هایی در شهر مشهد مطرح است که در آخرین مرحله‌ی معماری سنتی ایران ساخته شده و در عین حال بیانگر نفوذ اولین تاثیرات هنری روس در مشهد بوده است.

با توجه به اطلاعات موجود در پرونده‌ی ثبتیِ این بنای تاریخی، بررسی سبک ساختاری بنا و استفاده از آجرهای قالبی در اشکال مختلف، کاشی‌های هفت‌رنگ، تزئینات چوبی زیر سقف اتاق‌ها، تندیس‌های گچی قالبی و تراشیده شده در نمای رو به حیاط نیز موید این نوع از تاثیرات هنری در آن است.

در این بنا تزئینات متنوعی به کار رفته است. تمامی نمای رو به حیاط آن با آجرهای قالبی تزئین شده‌اند و در بعضی از قسمت‌های این آجرکاری‌ها نیز از تندیس‌های گچ‌بری شده و گاه قالبی استفاده شده است.

این تندیس‌ها شامل سر شیر،‌ سر انسان، فرشته‌ی بالدار و از این قبیل است. بر روی پیشانی ایوان ستون‌دار بخش غربی نیز کاشی‌های هشت ضلعی و بیضی‌شکل نصب شده که عبارت «بسم‌الله الرحمن الرحیم»، «محمد (ص) شمع جمع آفرینش» نوشته شده و نقوش گیاهی که به صورت زیر رنگی کار شده نیز درآن به چشم می‌خورد. همچنین ساخت یک شومینه‌ی گچبری شده در اتاق پنچری قسمت شرقی خانه‌ی «داروغه» نیز حائز اهمیت است.

 

ستاوین ( شبکه هنر و معماری ایران ) این موفقیت ارزشمند را به تیم دفتر معماران بن , و تمام دوست داران تاریخ مشهد تبریک عرض می نماید ...