چرا باید نقد کنیم و نقد شویم ؟

مگر نه آنکه آسوده تر آن است که هرکسی در حرفه و تخصصی که دارد، و در موضوع سخن ما یعنی معماری، کار خودش را بکند، ما هم بنشینیم و یکدیگر را تمجید کنیم و مدح بگوییم و از آفرین گفتن دیگران بر کارهای کرده و نکرده بهره مند شویم؟
 پس چه سبب می شود که به نقد کردن و نقد شدن محتاج باشیم، وقتی که تعارف و چاپلوسی  این همه پرطرفدار است؟ چرا باید داروی تلخ نقد را بچشیم و بچشانیم وقتی که شیرینی مجامله و مداهنه، سینه چاکان فراوان دارد؟ چرا باید با جراحی دردناک نقد به سراغ پندارهای بی بنیاد برویم، وقتی که میتوانیم با مرحبا گویی بر هر آنچه هر کس می گوید، در میان دوستان جایی و در میان دشمنان احترامی بیابیم؟ 

البته پیداست که کسانی که با پرسش گری های تلخ و گزنده به سراغ باسمه ای ترین باورهای فرسوده و ترشیده آدمیان میروند، نیش نفرت درماندگان در باتلاق های پنداری و تاریکخانه های ایدئولوژیک را به جان میخرند، تا اگر بتوانند و سخنانشان شنیده شود، ریگی از آن صخره های سنگین و لمحه ای از آن کابوس های هولناک را از سینه های باورمندان ساده دل خوکرده به عادت های مخرّب و سنّت های مانع رشد و توسعه، بکاهند و بیرون بیاورند.

نقد به معنای نظام بخشی به  پرسش هایی بنیادین است که متوجه می شود به عزیزترین و ماندگارترین و ریشه دارترین باورها و پندار ها و کردار آدمیان. یعنی همان باور و پندار و کرداری که هر کسی با آن شناخته می شود و با آن جهان خود را و سپس خود را در جهان معنا می کند. 

معلوم است که مخالفان چنین نظام واره ای از پرسش های اساسی، همان خمودگان گریزان از اندیشیدن راستین اند،  که به خطابه شنیدن و سرتکان دادن خو کرده اند، و از تداوم روندهای جاری ارتزاق می کنند، و در میان همین کثافات پندارهای از پرسش گریخته، کسب و کاری راه انداخته اند و خود را فرمانده و پایه گذار و صاحب محفل و نشریه و متولّی حرفه و . . .  شناسانده اند. چه باک اگر کسانی که چنین اند،  کوس رسوایی شان گوش فلک را کر کند؟

در این میانه هم کاسه لیسانی هستند که در آرزوی فرمانده شدن و صاحب محفل شدن، اینجا و آنجا محض رضای او، خود را در گل میپلکانند. همین کسانی که مدام ناقد تیزبین و تندگو را به آرامش دعوت کنند و بیهوده میسرایند که هر باوری محترم است. بسیارند این گروه میانه. که سینه های خود را سپر آن استادان رسوا کرده اند. و به زبان حال می گویند که هر باوری محترم است و باید از هر باوری حتی خرافات و عادت های ویرانگر و سنّت های باطل به احترام و کرنش سخن گفت، و البته در دل می افزایند: «غیر از سخن کسی که پرسش های بنیادین را در میان افکنده است.»
اما پیداست که:
تا نهانی ترین باسمه های پنداری خود را در معرض بیرحمانه ترین نقّادی های خردمندانه قرار ندهیم، خیال خام میپزیم اگر برنامه ای برای توسعه داریم. مگر می توان این کار را با تعارف و احترام متقابل و مرحبا و آفرین گفتن و در این محفل خصوصی و آن سخنرانی توجیه گر اعمال خلاف عقل 15 ساله، انجام داد؟

چرا نزد این عوامی زدگان اندیشه گریز، پذیرفته نیست سخن کسی که میگوید تا نتوانید از عرصه پرستش و عمل کورکورانه به سنّت ها به پایگاه والای مدرنیته قدم بگذارید و هر هست و نیست و هر باید و نباید را تنها در ترازوی خرد بسنجید، گمان نکنید که  جهان را یافته اید و در آن جایی برای خود دست و پا کرده اید.

چرا در جهت دیگر اما، کامرانی میکنند  خرافات پرستان  و جن گیران و باندبازان و فال گیران و باسمه چیان و پر و بال دهندگان به پندارهای عوام در حرفه؟ چرا اینان سخنانشان قبول عام می یابد، و در میان مشتریان بازارشان گرم می شود؟معلوم است که با تکیدگی اندیشه ورزی و با فربهی امتیازخواهی و امتیازخواری، باید هم چنین باشد و اگر نباشد، جای شگفتی است.

اما اگر اندکی انسانی بیندیشیم، به روشنی می بینیم که چاره ای جز پذیرش درد چاقوی جراحی نقد نداریم و باید مدام خود را و دیگران را در معرض پرسش های نظام مند بنیادی قرار دهیم، و هیچ چیز را از کسی نپذیریم مگر آنکه از بوته سنجش به سلامت بیرون آمده باشد. و چه بسا اگر چنین کنیم بزرگانی از تخت فرو افتند، چه باک. . . و بدین گونه است که در ذیل "نقد عقل خلّاق" (مضاهی و نظیر نقدهای سه گانه حکیم بزرگ و بی همتا، امانوئل کانت)، " نقد عمل معماری"زاده می شود- مرگ اگر فرصت دهد.

* شما می توانید با کلیک بر روی عبارت کانال تلگرام دیده بان معماری و یا لینک ذیل :

https://telegram.me/architecturemonitor

 به کانال فوق دسترسی داشته باشید ... 

نویسنده : سید محمد باقر طباطبایی