لیبرالیسم ، بازار و جرایم اقتصادی

با مسایلی که طی دو دهه اخیر در کشورهای توسعه یافته و همینطور در حال توسعه , چه در ساختارهای سیاسی و چه اقتصادی پیش آمده بحثهای جدیدی در ماهیت سرمایه داری از یک طرف و لیبرالیسم و دمکراسی از طرف دیگر مطرح شده است . انتخاب ترامپ در آمریکا و جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا نیز در فرایندی به ظاهر دمکراتیک بحث جدیدی در جدا شدن مسیر لیبرالیسم از دمکراسی را مطرح میکند. اگر چه این مباحث به ظاهر موضوعی جدای از تخصص ماست لیکن معماری و شهرسازی پیوندی نا گسستنی با سرمایه و مردم دارد که داشتن یک دانش حداقلی را در مباحث مرتبط اجتناب ناپذیر میکند . به عنوان مثال در مطالعات معماری و شهرسازی برخی از صاحب نظران بر این باورند که در شرایط کنونی عوامل موثر در برنامه ریزی و طراحی چون عوامل سیاسی ,اجتماعی , فرهنگی و حتی جغرافیایی را بدون سایه پر رنگ وجوه اقتصادی بررسی کردن , راه به درک واقعیت نخواهد برد و می بایست آنها را زیر مجموعه ای از عوامل اقتصادی دانست. 
در ادامه ابتدا مطلبی در معرفی نئولیبرالیسم و جایگاه و اهمیت اقتصاد و بازار در آن, بر گرفته از متن سخنرانی دکتر اباذری از روزنامه اعتماد می آیدو سپس بحثی در ماهیت جرم خیز اقتصاد امروزین نوشته ژان فرانسوا گایرو از کانال ابزورد  مطرح میشود که جالب توجه و بحثی بروز است. 

... نئوليبراليسم اصول ساده‌اي دارد و هر كس چند دقيقه صرف كند، به كنه آن پي خواهد برد وگرنه در ميان دريايی از حرف‌های بی‌ربط غوطه خواهد خورد. مهم‌ترين اصل بازار آزاد يا نئوليبراليسم اين است كه بازار، حقيقت را مي‌گويد؛ من بر اين مساله تاكيد دارم، چون 30 سال است در ايران بعد از جنگ اين مباحث مطرح می شود...از زمان باستان تاكنون فيلسوفان راجع به حقيقت و شرايط امكان آن حرف‌ها گفته‌اند. از نظر نئوليبرال‌ها بازار حقيقت را مي‌گويد. فيلسوفان اگر به اين سخن اعتراف كنند و طبق شرايط بازار كارشان را بكنند، مزاحم نيستند. از نظر نئوليبرال‌ها مناقشه فيلسوفان و متالهان همچون بازی كودكان است. آنان تا زمانی كه بازی مخل حقيقت‌شان نشود، اعتنايی به آن نمي‌كنند، اما زمانی كه نگاهی انتقادی به آن می‌كنند، دشمن محسوب می‌شوند.

 اما چرا بازار حقيقت را مي‌گويد و نه كسی يا چيزي ديگر؟ اين حكايتی فلسفی است كه كساني چون هايك و ديگران آن را باز گفته‌اند. اما نئوليبرال‌ها همين حقيقت ساده را هر جايی به زبانی مي‌گويند. در ايران آن را به زبان علم اقتصاد و فقط اقتصاد ارزيابی كرده‌اند. وگرنه نگاهی اجمالی به آثار هايك كافی است تا نشان دهد كه از نظر او بازار مهم‌ترين پاسخ معرفت شناسانه تمامی فلسفه‌ها و نه فقط علم اقتصاد را داده است... فيلسوفان و متالهانی كه معتقدند خداوند ضامن حقيقت يا فراهم‌كننده شرايط امكان آن است، روش ساده‌اي در برابر غير خود دارند: اگر طالب حقيقت هستيد، در كار خدا دخالت نكنيد. نئوليبرال‌ها نيز بر این سیاق گام بر می دارند و می گویند اگر طالب حقیقت هستید ,در کار بازار دخالت نکنید!...

این گفتار در پی آن است  تا به طور خلاصه، خاستگاه و ماهیت به شدت جرم خیز  بخشی از سرمایه داری معاصر را که بی سابقه و بدیع است، توضیح دهد. سرمایه داری، سازمانی اقتصادی – سیاسی ست که  در اشکال گوناگون، در طول تاریخ حضور داشته و خواهد داشت. سرمایه داری در ذات خود، تحول پذیر و ناپایدار است و آن طور که  فرنان برودل در کتاب پویایی سرمایه داری می گوید: «سرمایه داری، جوهره ای ادواری دارد و یکی از قابلیت های عمده آن، سهولت سازگاری و وفاق با نیازهای تازه است». سرمایه داری معاصر، آن گونه که کارل پولانی  ترسیم نموده یک دگرگونی بزرگ را  تجربه می کند، دگرگونی در «نظام بازار »  یعنی گونه ای از سرمایه داری، که پس از پایان جنگ سرد شکل گرفت و به صورت همزمان، جهانی سازی، مقررات زدایی و مالی سازی افراطی را به همراه داشت است. این سه مشخصه همراه با درک ذات سرمایه داری، استعداد استثنائی اش را در زمینه میل به حرکت در مسیر جرم و جنایت ، آشکار می کند. رویداد مهم دوران پس از جنگ سرد، مالی سازی جهان است؛ یعنی فرآیندی که توسط یکایک نهادهای مالی، به طرزی چشمگیر اشاعه داده شد و نقشی سلطه گرانه را در قلمرو اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و در بطن یک اقتصاد ملی ایفا کرد. باید گفت که هیچ گاه در طول تاریخ و در واقع از دوران پولی شدن اقتصاد، سرمایه مالی چنین موقعیت مقتدرانه آشکاری به دست نیاورده و افزایش سلطه سرمایه مالی، در مقیاس جهانی، رویدادی بی همتا در تاریخ و ویژگی بارز دوران معاصر است.

جهانی سازی مالی، بدون شک از نیمه دوم سده نوزدهم شکل گرفت اما با تسریع فرآیند مقررات زدایی و آزادسازی بازارهای مالی و اقتصادی از ابتدای دهه 1980، سلطه خود را آشکار کرد و این سلطه گری خود ثمره سه رویداد تاریخی است: اعمال سیاست های همگانی مبتنی بر درک افراطی لیبرال از مفهوم بازار، تحولات ژئوپلیتیکی (پایان جنگ سرد و بازگشایی مرزها) و نیز ابداعات گسترده در حوزه فن آوری (اطلاعات و ارتباطات نوین). از این زمان به بعد سرمایه مالی جهانی شده، نماینده یک سیستم اقتصادی پیچیده و فراملی شد و واسطه های متعددی از جمله بانک ها، نهادهای سوداگر و سفته باز، سرمایه گذاران، وکلا، دلالان، قانون گذاران، دولتها، لابی ها و بورس ها را به خدمت گرفت...

Channel  ID: @rezvanialireza