در این پست با ستاوین همراه باشید تا با نگاهی متفاوت و منتقدانه به مستند نیستان به نوشته مهندس محمد باقر طباطبایی داشته باشیم ,  مستند نیستان , مستندی است که به بحث پیرامون مداخلات نوسازی و بهسازی در بافت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی در مشهد , محصول پژوهشکده ثامن به کارگردانی حسن آخوندپور می پردازد . مستندی مردم نگارانه از پیامدهای مداخله در بافت پیرامون حرم امام رضا(ع) در پنج دهه اخیراست،که گوشه ای از آسیب های این نوعِ توسعه برحیات اجتماعیِ بافت تاریخی شهر مشهدرا روایت می کند.

فیلم «نسیان» به کارگردانی حسن آخوندپور، توسط پژوهشکده نوین شهر معنوی ثامن به آسیب شناسی طرح‌های بهسازی، نوسازی و توسعه بافت پیرامون حرم مطهر رضوی پرداخته، و بشدت از معاصرسازی محله‌های فوق انتقاد می‌کند. کارگردان فیلم پس از ذکر تاریخچه‌ای از تشکیل شهرنشینی اولیه پس از ۲۰۰ سال از شهادت امام رضا(ع) به دوران صفوی، پهلوی و در نهایت به دوره پس از انقلاب می‌رسد و در آن به تغییرات شگرف در بافت پیرامونی حرم مطهر به عنوان هویت تاریخی و مذهبی پایتخت معنوی ایران اسلامی اشاره می‌کند. ( خبرگزاری قدس , 497302 )

دراين رابطه بيشتر بخوانيد:

نقدی بر مستند نیستان ... روایتی انتقادی به پیامدهای مداخله در بافت فرسوده

در باره "نسیان" میتوان نقد هایی از منظرهای متفاوت نوشت:
- از منظر ساختار و شکل روایی فیلم
- از منظر محتوای فیلم و مدعیات سازندگان آن
- از منظر کارکرد رسانه ای و آموزشی فیلم

متنی که مهندس سید محمد باقرطباطبایی درباره این فیلم نوشته است، بیشتر ناظر است بر منظر سوم ، و در باره این فیلم از جهت اهداف و کارکردهای رسانه ای مد نظر سازندگان آن، هشدارهایی را مطرح می کند. 
نویسنده این متن تأکید میکند که این نقدی بر فیلم نسیان نیست، بلکه هشداری است برای مصون ماندن از آسیب های رسانه ای ناشی از اهداف نامعلوم سازندگان آن.

با توجه به اینکه سازندگان درام نسیان، که آن را به اشتباه مستند مردم نگارانه می نامند، با نمایش پیاپی و فراگیر آن در دانشگاه ها، اذهان پاک و ساده دانشجویان را هدف گرفته اند و میخواهند با تأثیر گذاری بر آنها، آینده ای را مطابق با خواست خود و بر اساس روایت ناقص و دلخواه خود، شکل دهند، لازم دیدم که این متن را خطاب به همه دانشجویان در همه جای ایران بنویسم:

دانشجویان عزیز ذهن شما ارزشمندترین دارایی شما و والاترین نعمت خداوند به شماست، مبادا رخصت دهید کسانی با مقاصد نامعلوم، آن را در اختیار بگیرند و آلوده کنند. دو نگهبان بزرگ و توانمند بر دروازه ذهن خود بگمارید: خرد/ وجدان.   نگهبان خرد  مراقب باشد که مبادا سخنی نادرست و گزاره ای ناراست به ذهن شما راه یابد، و وجدان نگران باشد که مبادا امری غیر اخلاقی و ناشایست ذهن شما را بیالاید. نگهبانان همیشه باید بیدار باشند. ولی هرگاه که احساسات بر شما غلبه کند و تصمیم گیری ها و اندیشه های شما تابع احساسات و غفلت هایتان بشود، نگهبانان ذهن شما یعنی خرد و وجدان به خواب میروند و برای کسانی که آینده شما را میخواهند از آنِ خود کنند فرصتی پیش می آید تا هر گزاره نادرست و هر امر ناشایستی را به ذهنتان وارد کنند و شما را بفریبند. و این همان کاری است که نسیان میخواهد با شما بکند.

برای آنکه خرد و وجدان بیدار بمانند و فریب نخورید، قبل از آنکه فیلم را ببینید یا اگر دیده اید هم اکنون، این پرسش ها را از خود بپرسید:

1- آیا اگر کسی بگرید و گریه کنان و نالان، خواهان چیزی شود که گمان میکند حق اوست، واقعا حق اوست؟

2- آیا اگر کسانی در مسجدی گرد آیند و متونی مشابه را بخوانند و شعار بدهند، میتوان حق را در همه موارد به آنان داد؟

3- آیا کسانی که از گذشته فقط خوبیهایش را به یاد می آوردند و از خرابیها و ناپاکیها غافل میشوند، حق دارند در باره آینده  شهر سخن بگویند و خواهان باقی ماندن در گذشته شوند؟

4- آیا اگر کسی سخنان پراکنده بگوید و درمیان سخنانش  قرآن و حدیث از پیامبر و ائمه بخواند، یعنی همه ادعاها و سخنانش درست است و باید پذیرفت؟

5- آیا اگر از زمینه شهری پیچیده و چندبعدی و تاریخی یک روایت بشنوید که میکوشد با بهره گیری از احساسات شما، خود را بقبولاند، نباید در پی روایات دیگر هم برآیید و بشنوید؟

فارغ از محتوا نیز می توانید بپرسید که حامیان مالی این جریان کیانند و چه میخواهند؟ و می توانید بپرسید که آینده ای که از طریق این درام برای شهر مشهد تصویر می شود چگونه است؟ همچنین این را هم باید دانست که طرح نوسازی و بهسازی سال هاست که تهیه و تصویب شده و در حال اجراست، و بر همین اساس می توان پرسید که به تازگی چه روی داده که گروهی برآشفته اند و می خواهند بدون توجه به نقدهای پیشین صاحبان حق و نظر در باره طرح، آسمان به ریسمان نسیان ببافند؟

رسانه ها تمام حقیقت را بیان نمیکنند. بلکه بر جنبه هایی از حقیقت متمرکز میشوند و بر چیزی تأکید میکنند که دلخواه آنان است. نسیان نیز از این قاعده مستثنا نیست. نسیان حتی از نشان دادن بعضی زشتی ها و ناهنجاریهای اخلاقی که در فرهنگ ایرانی سخن گفتن در باره آنها مذموم است، ابایی ندارد تا نشان دهد که «هدف وسیله را توجیه میکند!». نسیان فراموش می کند که بعنوان نمونه  در سال 1306 رضاپهلوی به مشهد آمد. یکی از دستورهایی که داد  این بود که دکان های ساخته شده بر فراز نهر خیابان و مغازه هایی که از بدنه خیابان به طور نامنظم پیش آمده و صاحبانشان عرصه عمومی را برای خود غصب کرده بودند، خراب شود. (خیابان، نامی است بر معبری عمومی که با عرض حدود 30 متر از دروازه قوچان به حرم می رسید و از آنجا با گذر از حرم،  ادامه می یافت. این خیابان در زمان صفویان ساخته شده بود، و در زمان قاجار با بی ترتیبی امور و ضعف و فتور حکومت و حرص و طمع ملت و کاسبان و مغازه داران، به آن روز افتاده بود.) فرمان شاه  اجرا شد و خیابان دوباره سر از خرابکاری بیخردانه عمومی بیرون آورد و جلوه کرد.

در آن هنگام هم  چه بسا که سودجویانی آزرده خاطر شدند، اما رسانه ها نمیتوانستند در برابر این فرمان شاهانه سخنی بگویند و نامه مردمان مثلا معترض را که خطاب به تاریخ،  خواهان باقی ماندن مغازه ها و دکان های غصبی بودند، منتشر کنند. و گرنه چه بسا فیلمی ساخته میشد که در آن، به شیوه ای کاملا تبلیغاتی و ساختگی، صحنه هایی از گریه یکی مغازه داران غاصب نهر یا عرصه خیابان می دیدیم که با ناله و گریه میگفت که هر روز از پیشخوان دکان خود به امام رضا (ع) سلام می کرده و اکنون از اثر این فرمان شاهانه نمی تواند، و خواهان احقاق حق میشد!!! یا شاید کسانی در ردای استادی،  بر آن الگوی انداموار پدید آمده در خیابان در اثر پیش آمدگی دلبخواهی و نامنظم دکان ها،  گریه و زاری و آه و ناله  و از نابودی آن شکایت میکردند!! در آن زمان ابزار فیلمسازی در دست هر کسی نبود، تا ضدیت بیمارگونه خود با توسعه را در قالب دلسوزی برای مردم و زائران درآورد و در ذهن دانشجویان بریزد. البته استادان کهنه کاری هم نبودند که بخواهند بار گناهان تأیید خرابی ها در گذشته را، با یورش بر مدیران متولی توسعه، سبک کنند!

میتوان احتمال داد که سرمایه گذاران ساختمان های کنونی ساخته شده در اطراف حرم که همگی ارباب قدرت و ثروت و رسانه هستند، در مواجهه با رکود اقتصادی که سبب شده آنچه ساخته اند روی دستشان بماند، برای آنکه دست زیاد نشود و بتوانند ساخته شده ها را بفروشند، این حیله اندیشیده اند که طرح را متوقف کنند.

-   آنچه در این مختصر نوشته شد،  به معنای تأیید طرح نوسازی و بهسازی نیست ، بلکه به معنای تقاضای نقد خردمندانه و مبتنی بر وجدان است , مانند آنچه در این متن (با عنوان "طرحی نو دراندازیم") میتوانید ببینید:

https://t.me/architecturemonitor/554

در ادامه به برخی نگاه های کارگردان مستند نیسات نیز توجه خواهیم کرد ... 

•  کارگردان مجموعه ( حسن آخوندپور ) : 

حسن آخوندپور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، در حاشیه نشست رونمایی و اکران اختصاصی فیلم مستند نسیان اظهار کرد: احساس کردم در همسایگی امام رضا(ع)، شهری که در آن زندگی کردم، مردمانی حضور دارند که تحت فشار نوعی تلقی غلط از توسعه قرار گرفتند؛ این تلقی غلط از توسعه شهری موجب شده است که خانه، زندگی، سلامت، امنیت، روابط اجتماعی و اخلاقی این مردمان تحت الشعاع قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه نسیان مستند 95 دقیقه‌ای است که در حدود یک سال فیلم‌برداری آن به طول انجامید، ادامه داد: با توجه به اینکه مسائل پژوهشی این فیلم مستند بر عهده پژوهشکده  ثامن بود و با توجه به اینکه این پژوهشکده سال‌هاست در این حوزه به فعالیت‌های پژوهشی می‌پردازد، این اثر با یک پشتوانه محتوایی قوی و حساب شده آغاز شد.

آخوندپور خاطرنشان کرد: در این مستند به دل مردم این بافت رفتم و از طرفی به سیاست‌های کلان شهرسازی و معماری در خصوص مشهد و بافت پیرامونی حرم اشاره کردم.

این تهیه‌کننده و کارگردان مشهدی با بیان اینکه در انتها قصد داشتم بگویم که همه تصمیم‌گیری‌های خود را در پشت درهای بسته انجام می‌‎دهیم، تصریح کرد: این مسئله برای یک شهر ناخوشایند است، آن هم شهری که مأمن عاشقان و شیعیان جهان است، افرادی انگشت‌شمار دست به تصمیم‌گیری بزنند و دست به تخریب تمامی بافت فرهنگی، مذهبی و سنتی مشهد بزنند و باعث شوند هویت و معنویت این بافت تحت الشعاع قرار گیرد.

وی با بیان اینکه در حاشیه این مستند توانستم از تجربه های جهانی شهرسازی نیز بهره ببرم، عنوان کرد: بر همین اساس، به شهر پاریس که مهد تمدن معماری دنیاست و همچنین به شهر رم که به عنوان شهری مذهبی که کشور واتیکان را در دل خود دارد، سفر کردم.

آخوندپور اضافه کرد: این تجارب باعث شد که مشاهده کنم آن‌ها به چه فعالیت‌هایی دست زدند و برای همیشه تصمیم گرفتند این نوع ساخت و سازها را در بافت‌های سنتی شهرهای خود تعطیل کنند.

این تهیه‌کننده و کارگردان گفت: اما ما همچنان در حال پیمودن راه اشتباه گذشته آن‌ها هستیم و همه چیز را ویران می‌کنیم، بدون اینکه حتی لحظه ای بدانیم این تخریب‌ها چه عواقب برای شهر و مردم آن و حتی برای حضور خود حضرت رضا(ع) به دنبال خواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه تنها راه حل این است که جلوی تخریب بیشتر گرفته شود، اظهار کرد: وقتی پروژه‌ای وجود ندارد، به بهانه پروژه های رؤیایی که هنوز سرمایه گذار آن وجود ندارد، دست به ویرانی‌ می‌زنیم، در حالی که حتی نباید این اجازه به سرمایه‌گذاری که پشت درهای بسته است، داده شود.

این تهیه کننده و کارگردان در خصوص تاثیر هنر هفتم در جریان‌سازی و تاثیرگذاری در این نوع مباحث عنوان کرد: قطعا رسانه‌ای مانند سینما تاثیر به سزایی در این خصوص خواهد داشت اما چون خودم برای این فیلم با امام‌رضا(ع) معامله کردم و از خودشان خواستم کمکم کنند تا بتوانم حرفم را بزنم و به گوش همگان برسانم، امید است با تاثیر به‌سزایی همراه باشد و حتم دارم که این اتفاق خواهد افتاد.

آخوندپور عنوان کرد: این بار تصمیم گرفتم فیلمی بسازم که برگرفته از بطن جامعه است، همچنین به قشر متوسط رو به پایین شهرم بپردازم، قشری از جامعه که در باارزش ترین نقطه شهر زندگی می‌کنند اما دیده نمی‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: ساختن نسیان برایم لذت بخش بود و امید است پخش آن نیز باعث جبران بخشی از این خسارت‌ها به مردم شود، به همین دلیل امیدوارم به‌زودی به نوبت اکران برسد و در بخش هنر و تجربه به اکران عمومی دربیاید. ( خبرگزاری ایسنا  , 9511-8187-5  )