نیاز انسان به اخذ تصمیم , مراحل تصمیم گیری

در این پست با ستاوین همراه باشید تا به مراحل تصمیم گیری , به قلم دکتر علیرضا رضوانی نگاهی داشته باشیم ... در زمانهای مختلف انسان نیازمند اخذ تصمیم در خصوص موضوعی است که معمولا بر حسب عادت, به تجربه و شهود و بدون تحقیق و یا روشی منطقی یا مستدل تصمیم میگیرد , لیکن در برخی موارد به دلیل اهمیت موضوع و یا در محیط حرفه ای برای اطمینان بیشتر و پاسخگو بودن به خود و دیگران, نیازمند اتخاذ روشی هستیم که بتوانیم به نتیجه تصمیم اعتماد بیشتری داشته باشیم. 
ما در تخصصهای مختلف طراحی محیطی نیز در فرایند طراحی و تولید برنامه بکرات نیازمند شیوه هایی از تصمیم گیری هستیم لذا این تکنیکها قادرند در شرایط مختلف و نه صرفا برای  عموم بلکه برای متخصصین نیز کارساز باشد . اجازه دهید با ذکر مثالی در خصوص موضوع روز یعنی "انتخابات"  در صدد بیان ساده یک روش موثر باشیم ولی در ابتدا مبانی روش و سپس نحوه عمل را مطرح میکنم:

در اکثر روشهای رایج و تئوریزه شده در کتب روانشناسی , علوم اجتماعی و حتی روش شناسی های حرفه ای, روشی با شش مرحله پیشنهاد میشود که با کمی تصحیح, مراحل آن عبارتند از :
 تعریف مسئله , تجزیه ( شناسایی عوامل موثر در موضوع و حل آن ) , پاسخ ( ارائه راه حلهای امکان پذیر), ارزیابی ( کدام راه حل مطلوب تر است ) ,و پاسخ یا تصمیم نهایی .
ولی برای دقیق تر شدن مطلب این مراحل را با کمی تکمیل و توضیح میتوان اینطور در نظر گرفت:

مرحله اول : مشکل اصلی و واقعی، شناخته و به درستی، تعریف شود. 

مرحله دوم : یافتن راه حلهای ممکن، برای رفع مشکل مذکور است .

مرحله سوم: تعیین معیارهایی برای سنجش .

مرحله چهارم : تعیین نتایج حاصل ، از هر یک از راه حلهای مطرح شده .

مرحله پنجم: هر راه حل، با توجه به نتایجی که از آن نصیب  خواهد شد، با سایر راه حل ها ، مقایسه می شود.

مرحله ششم: مرحله نهایی در فرایند تصمیم گیری، انتخاب یک راه از میان راه های مختلف و ارائه بیانیه تصمیم است.

         روشهایی که ساختار کلی آن گفته شد, اگر چه در جایگاه های مختلف مورد استفاده هستند لیکن دارای یک نقطه ضعف اساسی میباشند و آن اینست که قبل از تحقیق و یا تعیین معیارها به پاسخ و تصمیم میرسند لذا ارزیابی بعد از ارایه تصمیم یا بیشتر به توجیه تبدیل میشود ویا بدون معیار مطمئنی و معمولا شهودی به نتیجه نهایی میرسند ; و نکته دیگر تعیین هدف است, با این تاکید که بدون تعریف آن در اکثر موارد تصمیمی گرفته میشود که بسیار کوتاه نظر و مقطعی است و حتی در برخی موارد واقعا پاسخ سوال مطرح یا مشکل اصلی نیست. نتایج نامطلوب تصمیم گیری  بدون هدف را در بسیاری از برنامه ها و طرحهای معماری و شهرسازی نیز شاهد بوده ایم.
برای حل این معضل روشهایی پیشنهاد شده اند که علاوه بر تعیین هدف در آنها معیارها قبل از تولید تصمیم مشخص میشوند(معمولا بر اساس تحقیق) و بر اساس اهداف اولویت گذاری میشوند و سپس بر اساس آنها استدلال شده و تصمیم اخذ میشود, لذا در این روشها معمولا پس از اخذ تصمیم ارزیابی صورت نمی پذیرد مگر آنکه چند پاسخ یا تصمیم استدلال شده باشد که نیازمند ارزیابی مجدد خواهیم بود.

خوب حالا فکر میکنم ما میتوانیم از هر دو یا سه این روشها و ترکیب آنها استفاده کنیم  تا قابلیتهای هر دو شیوه را در اختیار بگیریم :

اول : مسئله را مشخص کنید;
دوم: هدف را مشخص کنید;
سوم: معیارها را تعیین کنید;
چهارم: بر اساس معیارها استدلال کنید و چند تصمیم ممکن را اخذ کنید;
پنجم: آینده تصمیم ها را پیش بینی کنید ;
ششم: تصمیم ها و نتایج حاصل از آنها را ارزیابی کنید;
هفتم : براساس ارزیابی انجام شده نتیجه و تصمیم نهایی را اتخاذ کنید;

بر اساس روشهای گفته شده شاید مهمترین مرحله که متاسفانه در تصمیم گیری کمتر به آن توجه میشود, انتخاب معیارهای مناسب است زیرا با انتخاب معیار های سطحی نگرانه و غیر اصولی تصمیم نهایی نیز میتواند غلط باشد و نتیجه مطلوب را ببار نیاورد.
برگردیم به مثال انتخابات جاری تعیین هدف و معیارهایی تا بتوانیم فرایند تصمیم را عملیاتی کنیم :

هدف : توسعه ایران و ایجاد شرایط آسایش و رفاه برای ایرانیان و تحقق عدالت اجتماعی و ...
اگر بخواهیم اندکی با رویکرد انتخاباتی به موضوع بنگریم , دو نکته قابل تاکید است : توسعه فرایندی تدریجی است و اگر چنانچه ظاهرا سریع و دفعی تحقق یافت دوامی نخواهد داشت و نکته مهم دیگر اینکه در اکثر موارد تدارک نیازهای متعالی زمینه حصول نیازهای اولیه چون در آمد و اشتغال خواهد بود لذا نیازهای والاتر را طلب کنیم تا نیازهای ابتدایی نیز حاصل شود.
 در مورد معیارها , چند مورد از یادمان نرود:
 راستگویی , تجربه , کیفیت سوابق مدیریتی و کاری ,قبول اشتباهات گذشته , اقدام جدی برای مبارزه با فساد بخصوص در مدیریتها, توجه به شایسته سالاری , عدالت محوری , جستجوی روشهایی برای تعامل و همزیستی با جهان, توجه موثر به محیط زیست و بخصوص معضل آب در ایران و ... 

(علیرضا رضوانی , اردیبهشت 1396) 

Channel  ID: @rezvanialireza