ساختمان‌هایی خالی از خاطرات دیروز , جای خالی هنر در معماری تهران

سمیه باقری: معماری از آن جمله هنرهایی است که با زندگی روزمره ارتباطی تنگاتنگ دارد. خانه، محل کار، دانشگاه، کتابخانه و ... همان نقاطی هستند که هر کدام از ما ساعاتی از زندگی‌مان را صرف حضور در آن می‌کنیم و انرژی روزمره‌مان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

معماری در فرهنگ ما ایرانیان هنوز با میدان نقش جهان اصفهان، بادگیرهای یزد و پنج‌دری‌های جذاب خانه‌های قدیمی پیوند خورده است. شاید برای همین این حجم از سازه‌های بلند و برج‌های صاف و قد علم کرده چندان به دلمان نمی‌نشیند و هنوز به دنبال رد پایی از شکل قدیم‌ترها هستیم.

البته مفهوم این حرف‌ها گیر کردن در دنیای قدیم و خاطرات نوستالوژیک نیست بلکه مسئله عدم شناخت معماری امروز از روحیات شهروندان امروز است.

در سال‌های اخیر سنت‌گرایی تبدیل به متد و سبک خاصی در طراحی لوازم مورد نیاز ما ایرانیان شد تا جایی که می‌توان گفت نوعی بازگشت به علاقه‌مندی‌های گذشته را می‌توان در ابعاد مختلف زندگی ما ایرانیان از لباس گرفته تا دکوراسیون خانه جستجو کرد. بازگشتی که البته این بار نه تنها در مبارزه با مدرنیته نیست بلکه دوشادوش یکدیگر بخش‌های مختلف را تسخیر می‌کنند. در این میان اما بی‌کلاه ماندن سر معماری موضوعی جذاب است. البته یقیناً منظور از پیوند معماری با هنر بومی، بازگشت به خانه‌های کاه‌گلی نسل‌های پیشین نیست و تنها شناخت سلیقه مخاطب ایرانی و اندکی کاستن از خشونت فضای امروز شهری مد نظر است.

در دنیای پرشتاب و تکنولوژیک امروز، همه ما به یک‌باره محکوم به زندگی کردن در خانه‌های کوچک با سبک و سیاقی کاملاً متفاوت از خاطرات‌مان شدیم. به این معنا که یک‌باره همه ما از خانه‌های درندشت مادربزرگ و حیات‌های باصفا به خانه‌هایی با طبقات متعدد و معماری خشک و خشن محکوم شدیم و دیگر خبری از عطر گل‌ها و گیاهان در حیاط اندرونی خانه‌ها نیست به نحوی که هر روز طبیعت از ما بیشتر فاصله می‌گیرد و در میان دود و دم شهرهای بزرگ گم می‌شویم.

نگاهی به معماری امروز تهران نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از ساختمان‌های تهران بدون توجه به نیاز کاربر و عناصر زیبایی‌شناختی شکل‌ گرفته‌اند.

حال سؤال اصلی این است که چه چیز یا چه کسانی باید به این روند در معماری امروز ایران سر و شکلی تازه ببخشند تا باز هم همانند قدیم، معماری‌های زیبا و منطبق بر روحیات مردم را شاهد باشیم؟

به گفته دکتر شهیدی، مدرس دانشگاه برخی از کارشناسان و معماران معتقدند که زیبایی‌شناسی در معماری مدرن دیگر کشورها به عنوان یک سیستم شکل گرفته و این عنصر در واقع توسط خود معمارها ایجاد نشده است. آنان اعتقاد دارند که خالقان آثار هنرمندانه معماری، کسانی هستند که حتی به حرکات بدن انسان در فضا نیز توجه دارند.

این هنرمندان در ساختمان‌ها، به زیبایی شناسی جدید بعدی بیرونی و درونی داده‌اند و آن را به علاوه حرکت در فضای معماری تبدیل به سیستمی کرده و به عناصری مانند مجسمه‌ها منتقل کرده‌اند.

در واقع طبق این نظریه معماران به همراه نظریات درونی‌شان معماری مدرن را به وجود آورده‌اند. از این رو پیوندی جدی بین هنر و معماری وجود دارد که نمودهای آن در آثار هنر مفهومی به خوبی قابل مشاهده است.

وقتی به بررسی رابطه هنر و معماری می‌پردازیم می‌توانیم آن را مانند یک موسیقی در فضای معماری ببینیم و به آن معنا و روحیه خاصی را تزریق کنیم به طور مثال با استفاده از سایه روشن و رنگ در فضا می‌توان حقیقت معماری را خلق کرد فضا در غیر این صورت تنها یک "جا" نیست. این فضا شاید به تنهایی خود جذابیتی نداشته باشد، این هنرها هستند که به آن جذابیت می‌دهند. دسته‌ای از هنرها در گروه معماری قرار می‌گیرند و دسته‌ای با آن ترکیب می‌شوند و هنر مفهومی را تشکیل می‌دهند.

ما می‌توانیم حتی به وسیله نقاشی کردن به دیواره‌های شهر مفهوم دهیم و در آن‌ها تغییراتی ایجاد کنیم، می‌توانیم با نقاشی کردن کف خیابان‌ها گردش شهری را تغییر می‌دهد. از تمامی این موارد می‌توان به رابطه تنگاتنگ هنر و معماری به خصوص هنر مفهومی پی برد.

هنر مفهومی خود یک معماری است که نکته‌هایی را در معماری بیان می‌کند یا آنکه با حرکت در فضای معماری خود را نشان می‌دهد. این هنر گاهی معماری را به سوی محیطی آرام‌بخش سوق می‌دهد تا در خدمت معماری باشد یا گاهی به معنای مکانی است که آرامش را بر هم می‌زند و آدم‌ها را بیدار می‌کند.

و اما در پایان سؤال اصلی باقی می‌ماند، که چگونه این روند یا سیستم در دنیای رو به پیشرفت امروز ایران شکل خواهد گرفت و چه زمانی شاهد پیوندی تازه بین روحیات مردم سرزمینمان با معماری خواهیم بود؟