دنیای شگفت انگیز معماران زن ایرانی ، گستره‌ای از پل طبیعت تا فضاهای بین‌المللی

معماری نیز نظیر بسیاری از رشته‌های دیگر امروز از سلطه مردانگی خارج شده و زنان توانسته‌اند با ظرافتی برگرفته از درونیاتشان در آن نقشی پررنگ ایفاء کنند.

در فضای خشک و خشن دنیای امروز، زنان بیش از همیشه توانستند، نقش آفرینی کنند و مشاغلی چون معماری را که سال‌ها در سیطره مردان بود به دست آورند. زاها حدید از جمله این نمونه‌هاست که توجه دنیا را به توانایی‌های زنان در عرصه معماری جلب کرد. در این میان نمونه‌هایی نیز از زنان ایرانی هستند که نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح بین‌المللی درخشیده‌اند و فضاهایی بی‌نظیر به لحاظ فرم و محتوا ارائه کرده‌اند. با همین بهانه به معرفی چند تن از بهترین معماران زن ایرانی پرداخته‌ایم که خواندنش قطعاً خالی از لطف نیست.

فرشید موسوی و دنیایی فراتر از الهام

پروفسور فرشید موسوی، زن معمار ایرانی و استاد علوم معماری در دانشگاه هاروارد آمریکاست. خانم موسوی در سال ۱۳۴۴ در شهر شیراز به دنیا آمده و دانش آموخته دانشگاه کینگز لندن است. او از کارشناسان معماری سرشناس در جهان به شمار می‌رود و همچنین از داوران جایزه معماری آقاخان است. فرشید موسوی افتخارات و جوایز متعددی در کارنامه خود دارد. باغ‌های لیروند، مون پلیه در فرانسه از طرح‌های موسوی هستند.

وی در سن 24 سالگی به لندن مهاجرت کرد و تحصیلات خود را بعد از به اتمام رساندن در دانشگاه داندن، در دانشگاه هاروارد ادامه داد. فرشید موسوی بعد از تجربه‌های کاری خود در دفاتر رنزو پیانو و زاها حدید هم‌زمان با تحصیلش، در شرکت رم کولهاوس مشغول به کار شد. همکاری او و همسرش در دفتر رم کولهاس سبب شد تا ایده راه‌اندازی یک شرکت معماری به نام FOA در ذهن آن‌ها به وجود بیاید.

دفتر کوچک معماری FOA در سال1995  به دلیل برنده شدن در طراحی فرودگاه بین‌المللی یوکوهاما ژاپن به شهرت رسید. ساخت این فرودگاه بعد از 7 سال توسط این زوج معمار به پایان رسید و برای معرفی معماری انگلستان در دوسالانه معماری ونیز توسط کنسولگری بریتانیا انتخاب شد. افتتاح پارک آودیتوریوم در میدان فرهنگ‌های بین‌المللی در بارسلونا، برنده شدن در مناقصه المپیک ۲۰۱۲ لندن، شرکت در انستتو لندن و برگزیده شدن طرحشان برای ساختمان جدید تئاتر و موسیقی BBC در وایتسیتی لندن از موفقیت‌های چشم‌گیر این شرکت در سال 2004 بوده است. طرح‌های بی‌نظیر این شرکت به سرپرستی خانم فرشید موسوی و  زایروپلو، به گونه‌ای است که  تلفیقی بی‌نظیر از طبیعت و معماری را ارائه می‌دهد. موسوی معتقد است که معماری به معنای ایجاد تغییر در زندگی روزمره انسان‌هاست و باید ساختمان را نه فقط برای افرادی که از آن‌ها استفاده می‌کنند بلکه برای کسانی که از کنار آن عبور می‌کنند نیز طراحی کرد. او کانسپت را نقطه آغاز طراحی می‌داند اما در ادامه ذکر می‌کند که برای داشتن طرحی ماندگار باید به فراتر از الهام و کانسپت بنگریم.

کارهای وی از برجسته‌ترین و خلاق‌ترین نمونه‌های معماری و طراحی فضاهای شهری است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به انتشارات دالنیوک در شهر کتاب کره ‌جنوبی، ساختمان تئاتر شهرداری توربیخا در اسپانیا، گذرگاه دریایی یوکوهاما در ژاپن، مجتمع اومرانیه در استانبول، مجتمع مسکونی کارابانچل در مادرید، مرکز تکنولوژی بارسلونا، دپارتمان جان لوییز، کالج طراحی ریونزبورن و ساختمان سه‌گانه EC3 در انگلستان،هتل بلومون در گروننیگن هلند، انستیتوی پزشکی قانونی مادرید و برج مسکونی دورانگو در اسپانیا اشاره کرد.

نسرین سراجی و معماری مدرن

پروفسور نسرین سراجی در سال 1336 در شهر تهران چشم به جهان گشود. وی در سال 1353 وارد دانشکده پزشکی دانشگاه اصفهان شد و در سال 1362 از انجمن معماری لندن (AA) فارغ‌التحصیل شد. او فعالیت‌های حرفه‌ای خو را در انگلستان و فرانسه ادامه داد و در سال 1369 پس از کسب رتبه اول در مسابقه طراحی مرکز موقت آمریکا، دفتر معماری سراجی را راه‌اندازی کرد. از موفقیت‌های وی می‌توان به برنده شدن در رقابت‌های آزاد در جشن‌های دویست ساله انقلاب فرانسه و ثبت صفحه ARB معماری در بریتانیا اشاره کرد. او در سال 1386 مدال (Chevalier des Arts et des letters) را از وزیر فرهنگ فرانسه و در سال 1388 مدال نقره را از انجمن معماری فرانسه و مدال (Chevalier dans lordre national du Merite) را با حکم ریاست جمهوری فرانسه دریافت کرد.

از سوابق آموزشی نسرین سراجی می‌توان به تدریس در دانشگاه کلمبیا، پرینستون و کرنل اشاره کرد. او در سال 1386 با حکم ریاست جمهوری، به مقام ریاست مدرسه عالی معماری پاریس دست یافت و در همان سال مجدداً به عنوان رئیس بخش معماری و آکادمی هنرهای زیبا در شهر وین - اتریش انتخاب شد.

پروفسور سراجی، عنوان‌ و نشان‌های بی‌شماری به جهت، مهارت و توانمندی خود در زمینه هنر معماری دریافت کرده ‌است. او همچنان در هنر معماری پیشتاز و سر‌آمد معماران عصر خویش است.

شاعرانه‌های خواهران حریری

مژگان و گیسو حریری که اصالتی کرمانشاهی دارند از معماران شناخته شده در سطح بین‌المللی به شمار می‌آیند و تاکنون ۲ بار در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۲ از سوی رویدادهای بین‌المللی در فهرست برترین معماران جهان نام برده شده‌اند.

این دو خواهر پس از عزیمت از ایران و ادامه تحصیل در دانشگاه کرنل دفتر معماری خود را با نام "حریری و حریری" (  Hariri & Hariri ) در سال 1986 در نیویورک تأسیس کردند. حالا شیوه منحصر به فرد خواهران حریری در طراحی که نوعی منش شاعرانه در ساختمان‌سازی است، طرفداران خودش را پیدا کرده است.

گیسو حریری طی گفت و گویی درباره نقش ایران در تعیین شرایط حرفه‌اش گفته: حرفه پدرمان ایجاب می‌کرد تا در سرزمینی بیابانی در نزدیکی حوزه‌های نفتی زندگی کنیم؛ محیطی که از یک سو الهام بخش و از طرف دیگر منزوی کننده بود.  در هر حال این فضا به تخیلات ما شاید بیشتر از آنچه در مورد کودکان دیگر صدق می‌کند بال و پر می‌داد.

مژگان حریری نیز درباره این مسئله گفته است: به نظر من کویر نماد اصالت و خلوص در عین برهنگی و سادگی است. به این ترتیب لااقل این تأثیر در کار ما این گونه جلوه‌گر شده که سعی می‌کنیم ماهیت و جوهره اصلی هر پروژه را درک کنیم که همیشه با یک مفهوم اصلی و تلاش برای خلق سادگی، کارایی و البته توجه به محیط زیست آغاز می‌شود.  برای من یکی دیگر از تأثیرات زندگی در ایران مربوط به اقامت تابستانی‌مان در خانه پدربزرگ و مادربزرگ در اصفهان بود. باغ‌ها و پل‌های پیاده، مساجد آبی، بازارها و کاخ‌های این شهر ذهن ما را لبریز از شگفتی می‌کرد. اصفهان حقیقتاً موزه معماری ایرانی است.

یکی از نمونه کارهای شرکت حریری، خانه و استخر ویلتون است. آن‌ها در کنار طراحی معماری، به طراحی مبلمان به عنوان محصول جانبی و فضاهایی که خلق کرده‌اند نیز می‌پردازند. خواهران حریری در مسابقات زیادی شرکت کرده و جوایز بسیاری دریافت کرده‌‌اند و آثارشان در نشریات مختلف به چاپ رسیده‌‌است.

نکتار پاپازیان و آغازی دوباره بر فصل معماری زنان

در بین معماران برتر ایران و جهان نام چند زن ایرانی به چشم می‌خورد. یکی از این زنان پرآوازه نکتار پاپازیان است. بانویی از ارامنه کشور که سال 1306 در شهر اراک به دنیا آمد و بعد از گرفتن دیپلم ریاضی تصمیم گرفت تحصیلاتش را در رشته معماری ادامه دهد و به این ترتیب جزو نخستین نسل دانشجویان زن معماری دانشگاه تهران شد. اما پاپازیان در سال 1326 درسش را ناتمام گذاشت و به پاریس رفت تا معماری را در مدرسه هنرهای زیبای پاریس و دانشگاه بوزار پاریس ادامه دهد.

در مدت 10 سالی که تحصیلاتش را ادامه می‌داد در دفاتر بزرگ معماری پاریس کار می‌کرد و به تدریج به چهره شناخته شده‌ای در این حوزه تبدیل شد تا اینکه در سال ۱۳۳۸ خورشیدی  به ایران بازگشت و دفتر معماری خود را تأسیس کرد و تا سال ۱۳۵۸ خورشیدی (۱۹۷۹ میلادی) فعالیت خود را در ایران ادامه داد.

او سال 1355 رئیس کنگره بین‌المللی زنان معمار بود و از مؤسسین و همکاران دفاتر معماری "آندرف- مقتدر"، "مدام" و "آرتک" هم محسوب می‌شود.

همسر او آندرف هم از معماران مشهور جهان است و بسیاری پاپازیان را به نام خانم آندرف می‌شناسند.

بسیاری از پروژه‌های بزرگ در کشور با همکاری این معمار به نتیجه رسیده است و دانشگاه جندی شاپور، بخش‌هایی از دانشگاه تبریز، طرح جامع تبریز، گمرک آستارا، دبیرستان جامع دانشگاه بوعلی همدان و انستیتو مربیان حرفه ای کرج از آثار او هستند.

نکتار پاپازیان که حالا 89 سال دارد هنوز هم در پاریس زندگی می‌کند.

تبلور طبیعت در آثار لیلا عراقیان

مهندس لیلا عراقیان، ۳۱ ساله، یکی از استعدادهای جوان است که این روزها به واسطه ساخت پل طبیعت نام این مهندس معمار جوان نه تنها در ایران بلکه در جهان مطرح شده‌ است. او فارغ‌‌التحصیل معماری از دانشگاه شهید بهشتی و کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه UBC کانادا است. پروژه برجسته لیلا عراقیان، پل طبیعت تهران، برنده جایزه سالانه A+ شده است.

عراقیان در سال ۸۹ و زمانی که تنها ۲۶ سال داشت طراحی پل ۲۷۰ متری طبیعت را آغاز کرد و شاید در آن زمان نمی‌دانست که ایده و طراحی او زمانی محقق شود و پلی زیبا و مدرن در منطقه‌ای از تهران با طراحی او ساخته شود. این پل جزء ۵ انتخاب برتر ۳۰۰ معمار برجسته جهان در مسابقه معتبر معماری شهری جوایز معماری (A+ (architizer awards در سال ۲۰۱۵ که است که مقر آن در نیویورک است.