موزه دانشگاه فردوسی ، اثر معمار بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی ، مشهد

در این پست با ستاوین همراه باشید تا نگاهی به پروژه موزه دانشگاه فردوسی در پردیس دانشگاه فردوسی مشهد و به عنوان سومین دانشگاه ایران و با پیشینه ای هفتاد ساله ، اثر معمار بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی , داشته باشیم ...

 ایده ای که مکان شد ... مکان ها همواره زمانی شکل می گیرند , که قدرت یادآوری خاطره ای را در خود داشته باشند و امتداد رویدادی ویژه در آنها ممکن باشد و هویت و زندگی ما در آنها بازیابی گردد , گاه ایده ای ساده منجر به خلق مکانی ماندگار میشود .                            

شاید در هنگام تاسیس مرکز مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی در آغاز دهه هشتاد که ایده حفظ و نمایش تاریخ دانشگاه و شناساندن مفاخر در فضای دانشگاهی کوچکی مطرح شد . گمان آن هم نمیرفت که چند سال بعد این فضا در  غالب موزه ای در خدمت روایت خاطرات  و تاریخ دانشگاه فردوسی و دانشگاهیان قرار گیرد .  

موزه ها به عنوان مکانهایی آموزشی و پژوهشی یکی از فضاهای لاینفک دانشگاه  های دنیا محسوب میشوند که به عنوان معرف هر دانشگاه معتبر جهت شناساندن فعالیت ها و پیشینه آن مکان مورد استفاده قرار میگیرند. دانشگاه فردوسی مشهد نیز به عنوان سومین دانشگاه ایران و با پیشینه ای هفتاد ساله به عنوان اولین دانشگاه ایرانی اقدام به ساخت چنین مجموعه فرهنگی نمود .

به گفته طراحی پروژه , داستان از آنجا آغاز شد که در خرداد ماه ۱۳۹۳به پیشنهاد رئیس مراکز مفاخر و اسناد دانشگاه جناب آقای دکتر سلمان ساکت ، فضای نمایشگاهی که در گذشته بانک ملی دانشگاه در آن مستقر بود و تا حدودی برای این منظور آماده سازی شده بود بازدید شد .در ابتدا تصمیم  ایشان بر آن بود که این فضا جهت حفظ و نمایش تاریخ دانشگاه و با کمی تغییرات مورد استفاده قرار گیرد .اما پس از تحلیل و بررسی هایی که صورت گرفت و پیش طرحی که اماده شد متقاعد شدند که این فضا به دلیل مساحت کم ، سیستم تاسیسات نامناسب و سقف کوتاه و عدم امکان گسترش فضا برای این عملکرد مناسب نیست .

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

 لذا پس از مشاوره با اعضای شورای مرکز مفاخر چندین ساختمان بلااستفاده در دانشگاه برای این امر پیشنهاد گردید ، از جمله ساختمان تربیت بدنی جنب مرکز مفاخر و فروشگاه شرکت تعاونی سابق که در حاشیه بلوار وکیل آباد و جنب یکی از درهای اصلی دانشگاه قرار داشت . پس از مطالعات میدانی و تحلیل و آنالیز بناها و سایت ، همچنین بررسی های اولیه در خصوص سازه نتیجه نهایی بر این شد که ساختمان فروشگاه شرکت تعاونی بازسازی و به فضای موزه تغییر کاربری یابد( به دلیل مساحت نسبتا مناسب ،دسترسی آسان به معابر اصلی شهری و شناسه شدن بنا در خارج از دانشگاه به عنوان موزه  و کانسپت کلی مناسب بنا)  

لازم به ذکر است که استراتژی تغییر کاربری در کشورهای توسعه یافته به وفور دیده میشود و در جهت حفظ منابع اقتصادی و همچنن ارج نهادن به تاریخ ، تخریب ساختمانهای قدیمی کمتر صورت میگیرد. از این رو در پس از تثبیت مکان موزه در سایت دانشگاه ،فاز اولیه مطالعه میدانی و کتابخانه ای که شامل مطالعه موزه های شاخص در دنیا و همچنین ایران و موزه های دانشگاهی بود صورت گرفت . خصوصا فضاهایی که به این شکل تغییر کاربری داده بودند و به موزه تبدیل شده بودند.

پس از دسته بندی و دستیابی به استانداردهای مورد نیاز شامل نحوه نمایش آثار، مسائل  امنیتی و حفاظتی در موزه هاو سیستم های متنوع نورپردازی و ..... با توجه به تنوع اشیاء،اسناد و عکسهای گردآوری شده تا آن زمان برنامه ریزی و تدوین سناریوی موزه آغاز گردید . کانسپت کلی ساختمان از دو هشت ضلعی مرتفع تشکیل شده بود که با یک فضای میانی کوتاه به هم مرتبط بودند. در نتیجه با توجه به سناریوی تدوین شده و باتوجه به اینکه به غیر از چند ستون اصلی در مرکز ، دیواری در مرکز بنا وجود نداشت .

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

تصمیم بر آن شد که موزه از دو گالری اصلی و یک راهروی گذار  تشکیل گردد .در گالری شماره یک رویدادها و دستاوردهای دانشگاه از بدو تاسیس تا قبل از انقلاب به نمایش درآید و در گالری دوم به اتفاقات و یافته های پس از انقلاب و راهروی گذرا نیز به تحولات دانشگاه در سالهای انقلاب وتاریخ جنگ و تاثیر دانشجویان دانشگاه فردوسی در مسایل سیاسی و فرهنگی آن دوره اختصاص یافت . نکته قابل توجه دیگر در طراحی موزه نحوه ورود و سیرکولاسیون حرکت بود که جزء مسایل اساسی در طراحی موزه ها می باشد . در این خصوص با تدارک یک لابی مدور در بدو ورود که به عنوان نقطه شروع و خاتمه حرکت مخاطبین مطرح بود. این امر محقق گردید و مقرر شد در دیواره اصلی لابی اثری هنری ( با توجه به اهمیت نام دانشگاه فردوسی با بهره گیری از اشعار فردوسی )  نصب گردد.  

- گام بعدی طراحی فضاهای جانبی بود که طبق درخواست کارفرما و مطالعات و داشته های جمع آوری شده تا آن زمان باید پیش بینی میگردید و در برنامه فیزیکی تدقیق شده بود . این فضاها در ۵ عنوان زیر با سه فضای اصلی موزه ترکیب گردید.  

۱ . فضای اداری شامل ریاست ، کارکنان، آرشیو ، سرویس و آبدارخانه که در بخشی جداگانه با ورودی مجزا طراحی شد و با یک ورودی فرعی به راهرو گذار مرتبط گردید .  

۲ . فضای دیداری ، شنیداری ( سمعی ـ بصری ) جهت برگزاری کارگاه های آموزشی و نمایش فیلم و جلسات ویژه جنب لابی ورودی طراحی گردید. به همراه یک اتاق فرمان اختصاصی .                          

۳ . فضای روزنامه جهت معرفی نقش دانشگاه و دانشگاهیان در تحولات روز مشهد از گذشته تا کنون در فضایی متصل به راهروی گذار گنجانده شده .

۴ . مکان نمایش و معرفی فعالیت های مرکز از جمله برگزاری یادبودها و بزرگداشت ها و ... نیز در هنگام خروج از گالری دو پیش بینی گردید .

۵ . فضای فروشگاهی برای فروش محصولات با برند دانشگاه در هنگام خروج از موزه و در جنب لابی اصلی در خاتمه سیرکولاسیون حرکتی قرار گرفت .

از این رو پلان مجموعه در ٨ بخش اصلی تهیه شده که به اجرا درآمد . (عکس شماره سه ـ نقشه پلان همکف).

طرحی نیز برای سر در ورودی تهیه گردید وایده هایی نیز در خصوص  فضای خارجی و لندسکیپ مجموعه پیشنهاد شد که متاسفانه به دلیل محدودیتهای مالی اجرایی نگردید وتنها جهت نماسازی به تمیزکردن نمای سیمانی و ساخت چند کتیبه آجری و یک تابلوی کاشیکاری برای نام موزه بسنده گردید.    

- ایده هایی که از همان ابتدای امر برای طراحی داخلی در نظر گرفته شد و اجرایی گردید در چند بخش قابل دسته بندی است :                                                                                 

 ۱ . تاکید بر فرم هشت ضلعی که امکان حرکت و نمایشی بودن فضا را افزایش دهد .

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

 ۲ . استفاده از رنگ آبی فیروزه ای و کاغذ دیواری پتینه شده در گالری یک برای ایجاد حال و هوای گذشته و ایرانی و رنگ اکر و خاکستری در سایربخشها ، همچنین چرخش رنگ و بافت برای ایجاد حس تداوم فضایی .

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

۳ . طراحی و اجرای ویترین های ثابت و متحرک در فضای گالری ها برای داشتن موزه ای دینامیک .

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

۴ . توجه به مقیاس فضا و تناسبات فضایی در بخش های مختلف برای  تاکید بر کاربری هر بخش و تشخص بخشی به فضا.

۵. نورپردازی ویژه شامل نورگسترده محیطی و نورهای نقطه ای در ویترین ها و روی دیواره های خاص.      

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

لازم به ذکر است که طراحی داخلی از همان ابتدا با توجه به اطلاعاتی که برای نمایش در هر گالری انتخاب شد صورت گرفت و دیواره به دیواره به شکلی خاص طراحی شد و سازه پشتیبان ، رنگ، بافت و نور ویژه ای به هر دیواره تخصیص داده شد ، ویترین ها نیز با توجه به ابعاد اشیاء و اسناد منتخب با ابعاد متنوع و متریال و دیتایل مناسب ، مستحکم و ایمن در دو حالت ثابت و متحرک طراحی و اجرا گردید. 

( دیوار مفاخر ــ ویترین افقی کشیده )

مرحله طراحی در مهر ماه ۱۳۹۴ به پایان رسید و عملیات اجرایی از اردیبهشت ۱۳۹۵ اغاز گردید . پروسه ای سنگین که به دلیل عدم اطلاع دقیق از زیر ساختهای تاسیساتی بنا و با توجه به کاربری ویژه موزه که ملاحظات و طراحی تاسیسات الکتریکی ، مکانیکی و امنیت ویژه ای طلب میکرد در نهایت در اسفند ماه ۱۳۹۵ به پایان رسید و بخش اداری در آن مستقر گردید و پس از حدود یکسال تدقیق سناریوی موزه و چیدمان موزه در ۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ افتتاح گردید . ( عکسهای بهره برداری )

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

در خاتمه باید گفت که این مهم به انجام نمی رسید جز به مدد وجود و همکاری تمامی این  افراد:

 طراحی و اجرای معماری داخلی و تاسیسات برقی و مکانیکی :بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی، خانم مرضیه عماری و اقای جواد ظریف علی ابادیان  و همکاری ویژه آقای عباس خیابانی،آقای حامد خیابانی،آقای حسین خیابانی،آقای سید حسن حسینی و اقای مهرداد کمالی پور، آقای شاهرودیان.

طراحی و چیدمان  داخلی اشیا و اسناد ،گرافیک و اجرا به سرپرستی خانم بیتا بابلیان و همکاری صمیمانه خانم ناهید جلالیان،خانم زینب طحانی ،آقای محمد علی رفیع، آقای فرید شریعت حسینی،آقای ارمیا نظریان،خانم اکرم ابراهیمی،خانم رحیمه السادات حسینی ،آقای صدیق زاده.

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

عکاس : بی بی محبوبه حسینی زیدآبادی

داستانی که در نهایت با تلاش و پیگیری جمع عظیمی از متخصصین و هنرمندان پس از ۴ سال به سرانجام رسید روایتی که هنوز ادامه دارد و ایده ای که مکان شد ....

مکان خاطرات دائمی دانشگاه و دانشگاهیان مشهد .
             

               ------------------------------------------------------------

افتتاح موزه دانشگاه فردوسی مشهد , به گزارش خبرگزاری رضوی , مورخ 5 اردیبهشت 1397 

عصر چهارشنبه برابر با پنجم اردیبهشت ماه "موزه دانشگاه فردوسی مشهد" با هدف نمایش پیشنه درخشان علمی و فرهنگی این دانشگاه با حضور رییس پژوهشگاه گردشگری و میراث فرهنگی، قائم مقام وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری و همچنین اساتید، دانشجویان و اهالی علم و فرهنگ افتتاح گردید.

به گزارش سرویس فرهنگ خبرگزاری رضوی، در آیین افتتاحیه این موزه رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در این موزه سیر تحول دانشگاه، چهره روسا، مفاخر و استادان تاثیرگذار، وسایل اهدایی استادان برجسته و خانواده های آنان، تعدادی از وسایل و اشیای قدیمی دانشکده ها و واحدهای مختلف دانشگاه، نمونه ای از مهم ترین و قدیمی ترین کتابها و نشریات، بازتاب رویدادها و اخبار دانشگاه در مطبوعات و نیز آثاری از نقش دانشگاه در انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی به نمایش درآمده است.

دکتر سلمان ساکت افزود: مخاطبان موزه دانشگاه فردوسی مشهد، اساتید پیشکسوت و شاغل، دانشجویان، کارکنان، دانش آموختگان و اعضای خانواده بزرگ دانشگاه فردوسی مشهد هستند و این مجموعه از این پس میزبان مهمانان داخلی و خارجی دانشگاه، مدیران شهری و کشوری و همچنین گروههای محدود دانش آموزی خواهد بود.
رییس پژوهشگاه گردشگری و میراث فرهنگی نیز در این مراسم حضور یافت بر اهمیت ایجاد موزه در دانشگاه‌های کشور تاکید کرد. وی افتتاح موزه دانشگاه فردوسی را انعکاس و معرفی تبار و کیان هویت این دانشگاه دانست و تاکید کرد که تمام فعالیت ها در کشور می‌توانند چنین نگاهی داشته باشند.

سید محمد بهشتی اظهار کرد: تعداد زیادی دانشگاه در ایران وجود دارد که همه دارای کلاس و آزمایشگاه هستند، اما هیچ یک از آن‌ها موزه ندارند؛ اما باید گفت که آیا می‌توان موزه نداشت و همچنان دانشگاه بود، بنابراین از نظر من بسیار ضروری است که از اهمیت موزه غافل نباشیم.

دکتر بهشتی با انتقاد از این نکته که در عرف ما موزه را محلی برای چیزهای بدون کاربرد معرفی می کنند گفت: موزه جایی است که هر چه را که می‌خواهند بدانند چه‌چیزی است و از کجا آمده در آن به صورت آشکار بیان شده است. چیزهایی در موزه است که دیگر خاصیت کارکردی ندارند و اصطلاحا به درد نمی‌خورند، ولی آن خاصیت در واقع حجابی بود بر شان وجودی آن و پس از آن که دیگر کارکرد سابق را نداشت، تازه درون خود را آشکار می‌کند.

در بخش دیگر این مراسم قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به سخنرانی پرداخت و با با بیان این نکته که افتتاح موزه دانشگاه فردوسی اگرچه دیرهنگام است، اما باز هم اقدامی قابل ستایش در این زمینه محسوب می‌شود تشریح کرد: از دانشگاه فردوسی انتظار می‌رود که پیشگام حرکت‌های نو در کشور باشد؛ تشکیل بنیاد نیکوکاری برای اولین بار در مشهد صورت گرفت که امروز در سایر دانشگاه‌ها نیز در کشور از آن الگو برداری کردند. 

وی اضافه کرد: بزرگداشت کسانی که تمام عمر خود را وقف تعلیم و تربیت دانشجویان کرده‌اند، کار مهمی است که باید در تمام کشور جریان یابد و ما امیدواریم این اقدام دانشگاه فردوسی در سایر دانشگاه‌ها نیز ترویج پیدا کند زیرا اگر احترام بزرگان را پاس داریم از بسیاری از بداخلاقی‌ها نیز جلوگیری نمود و جامعه نیز تاثیر خواهد پذیرفت.

دکترعبدالرضا باقری در ادامه سخنانش توجه ویژه به حوزه فناوری که طی سال‌های گذشته در وزارت علوم کمرنگ شده بود را اولویت این وزارتخانه در دوره جدید معرفی کرد و نیز در این رابطه اظهار کرد: توجه به حوزه فناوری در راستای اشتغال، ایجاد فعالیت‌های دانش‌بنیان و اقتصاد دانش بنیان در دوره جدید اولویت وزارت علوم خواهد بود.