در این پست با شبکه هنرو معماری ستاوین همراه باشید تا نگاهی به عمارت و کاخ عالی‌قاپو (Ali Qapu Palace) ، یکی از ارزشمند ترین و زیباترین بناهای میدان نقش جهان اصفهان ، داشته باشیم ... میدان نقش جهان میدانی مستطیل شکل است که چهار بنای ارزشمند از جمله کاخ عالی قاپو، مسجد شاه (مسجد جامع عباسی یا مسجد امام)، مسجد شیخ لطف الله و سر در قیصریه را در خود جای داده است. کاخ عالی قاپو که یکی از زیباترین بناهای ارزشمند اصفهان است و در ضلع غربی مجموعه تاریخی نقش جهان درست روبروی مسجد شیخ لطف الله قرار دارد . بنای با شکوه کاخی که بعد از گذشت بیش از ۴۰۰ سال همچنان استوار و پابرجا ایستاده است.

 

(منبع عکس : irangard.com)

 

 

کاخ عالی قاپو، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخ های عهد صفوی است که شاه صفوی، سفیران و شخصیت های عالیقدر را در این کاخ به حضور می پذیرفت. این عمارت طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس، به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان، بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه و تکمیل یافت. حتی به دلیل وجود کتیبه ‌ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده ‌است. ( منبع : eghamat24.com ) عالی قاپـو مرکب از دو کلمه «عالی» و «قاپو» است که با هم به معنای «سردر بلند» یا «درگاه بلند» هستند. از این سر در بلند که تماماً با سنگ سماق ساخته شده به قصر وارد می شویم و به وسیله پلکانی که در دو طرف تعبیه شده اند به طبقات فوقانی می رسیم. 

 

(منبع عکس : pinorest.com )

 

 

کاخ عالی‌قاپو (نام اصلی آلا قاپی) ، ساختمانی است که در واقع در ورودی دولتخانه صفوی بوده و در ابتدا شکلی ساده داشته ، به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شدند و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده شد . این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده‌است . ارتفاع آن ۴۸ متر است و ۶ طبقه دارد که با راه‌ پله‌های مارپیچ می‌توان به آنها رسید. آنچه باعث گردیده‌است عالی قاپو در زمره آثار باشکوه و بسیار نفیس عصر صفوی قرار گیرد، مینیاتورهایی است که کار هنرمند معروف عصر صفوی رضا عباسی است و همچنین گچبری‌های آخرین طبقه کاخ عالی قاپو که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز نامیده می‌شود. شاه عباس از ایوان عالی قاپو چوگان‌ها و نمایش ها را در میدان نقش جهان تماشا می‌کرده ، همچنین در عالی قاپو به امور مملکت می‌پرداخته و قانون‌های لازم را صادر می‌کرده ، از دیگر کاربرد این کاخ می‌توان به پذیرایی از مهمانان ویژه شاه اشاره کرد . (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

(منبع عکس : pinorest.com )

 

 

وجه تسمیه کاخ عالی قاپو :

قبل از پرداختن به بنای عالی قاپو اصفهان بهتر است از وجه تسمیه این کاخ بگوییم. عالی قاپو یک اصطلاح ترکی به معنای درگاه بلند است. از دوران صفویه مذهب شیعه در ایران رسمی شد و شاه عباس یکم نیز ارادت خاصی به حضرت علی (ع) داشت. به گواه تاریخ درب اصلی بنای عمارت عالی قاپو را شاه عباس یکم از نجف اشرف و مقبره حضرت علی (ع) به این عمارت آورده است. بالای این درب بر روی کاشی زرد رنگ نوشته شده” انا مدینه العلم و علی بابها”. از دیگر دلائلی که ارادت شاه عباس را به حضرت علی (ع) نشان ‌می‌دهد استقرار ۱۱۰ توپ جنگی در مقابل عالی قاپو به حساب حروف ابجد نام علی (ع) است. درب اصلی کاخ عالی قاپو در اصفهان احترام و تقدس ویژه ای داشته هر کس از این در وارد می‌شد از جمله پادشاه بایدآستانه را می‌بوسید و سپس  وارد کاخ می‌شد. گفتنی است درب عالی قاپو به شهر نجف و مقبره حضرت علی (ع) برگردانده شده است. (منبع متن : irangard.com)

 

(منبع عکس : pinorest.com )

 

 مسیر دسترسی :

برای رسیدن به عالی قاپو باید ابتدا به دروازه دولت (میدان امام حسین (ع)) بروید این میدان حدفاصل چهار باغ پایین و چهار باغ عباسی قرار گرفته است. ساختمان شهرداری اصفهان نیز در این میدان قرار دارد. بعد از رسیدن به میدان امام حسین وارد خیابان سپاه شوید، مردم محلی به این خیابان سپه می‌گویند.  پیشنهاد‌ می‌شود ، این خیابان را پیاده طی کنید. خیابان سپه مملو از فروشگاه‌های کیف و کفش است. در انتهای خیابان سپه طاق آجری بزرگی ورودی این میدان را نشان می‌دهد. در اینجا میدانی بزرگ با چهار اثر تاریخی با شکوه، فروشگاه‌ها، حجره‌ها، بازارهای تو در تو، رستوران و کافی شاپ روبروی شما قرار دارد. به میدان که رسیدید کافی است به سمت ضلع غربی بروید تا کاخ عالی قاپو با ایوان زیبایش در برابر شما خودنمایی کند. (منبع متن : irangard.com)

 

(منبع عکس : visitiran.ir )

 

نامگذاری

آلاقاپو در زمان حکومت ترک‌زبانان ساخته شده حکومتی که حتی نام سربازان یا قشون نیز ترکی است مانند قره قویونلوها (صاحبان گوسفندان سیاه) و آق قویونلوها (صاحبان گوسفندان سفید) و قزلباشها (قزل یعنی قرمز و باش در ترکی به معنای سر میباشد). مؤسس سلسله صفوی نیز اردبیلی بوده‌است. قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، و آلا به معنی رنگارنگ می‌باشد. اسناد معتبری که در صحت نام آلا قاپو می‌توان به آن رجوع نمود کتاب خلسه اعتماد السلطنه صفحه ۲۲۹ و همچنین سفرنامه خراسان ناصر الدین شاه صفحه ۹۸ و سفرنامه سوم فرنگ ناصر الدین شاه صفحه ۴۸ که با قطعیت نام آلا قاپو در آن ذکر شده‌است. نمونه های دیگر استفاده شده از کلمه آلا میتوان به ماهی قزل آلا اشاره کرد (قزل در ترکی به معنی قرمز و آلا یعنی رنگارنگ) میباشد . نمونه دیگر کوه های آلا داغ در زنجان و در اهر موجود می باشد به معنی کوه های رنگارنگ . شهر آلا چاتی در ترکیه و نمونه های زیاد دیگر . (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

(منبع عکس : visitiran.ir )

تاریخچه

ساخت این بنا پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول، بین سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی، بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی آغاز شد.

 

(منبع عکس : visitiran.ir )

مراحل ساخت بنا

نمای پشت کاخ عالی‌قاپو

این کاخ طی ۵ مرحله ساخته شد و در زمان جانشینان شاه عباس اول به خصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه و تکمیل یافت. حتی به دلیل وجود کتیبه‌ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده‌است.

در مرحلهٔ اول ساخت، بنا تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی می‌باشد. در مرحلهٔ دوم لزوم گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی به دلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس گردید. بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه گردیدند. در مرحلهٔ سوم ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه نمودن آخرین طبقه (معروف به سالن موسیقی) تکمیل شد. درمرحله چهارم یک ایوان به سمت میدان نقش جهان جهت افزایش طول کاخ اضافه شد و در مرحلهٔ پنجم به ایوان با فضا ایجاد شده در مرحله قبل ۱۸ ستون اضافه شد بعلاوه ایجاد پله‌های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان. (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

(منبع عکس : visitiran.ir )

استادکاران و معماران بنا

کتیبه یا سند مستندی مبنی بر عنوان نام معمار بنا در دست نیست ولی به احتمال زیاد معمار بنا یکی از استادان و معماران معروفی چون استاد علی اکبر اصفهانی یا استاد محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی دو معمار مشهور مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله بوده‌است.

 

(منبع عکس : visitiran.ir )

آستانه ورودی

کمپفر دربارهٔ آستانه کاخ عالی‌قاپو چنین گفته‌است:

کاخ عالی‌قاپو دارای آستانه‌ای است از جنس مرمر که در تکریم و اجلال پادشاه سهم عمده‌ای دارد و عابرینی که می‌خواهند بدون شرف‌یابی به خدمت شاه برسند در آنجا به زمین می‌افتند و آستانه را می‌بوسند بنابرین همه سعی می‌کنند کفششان به آستانه نخورد وگرنه نگهبان آنان کتک جانانه‌ای می‌زند.

 

 

 

 

تالار موسیقی

بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود ۴۸ متر تا کف بازار بلندترین کاخ چند طبقه تا چند دهه اخیر در شهر اصفهان بوده‌است. به دلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو نمایی متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان ۲ طبقه از پشت ساختمان ۵ طبقه، از طرفین بنا ۳ طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل ۶ طبقه می‌باشد. (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

 

 

تزئینات

تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی می‌باشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) یا مینیاتورهای تصویری ایرانی (به سبک نقاشی‌های رضا عباسی) و خارجی (بوسیله نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) می‌باشد. (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

 

پله‌ها

پنجره‌ای چوبی در یکی از پِله‌های مارپیچ کاخ عالی‌قاپو.
نقوش گل و بُته و تزئینات هنری بر روی دیواره‌ها و سقف گچی پلکان، جلوه‌ای زیبا به نگاره بخشیده‌است.

این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ به‌صورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله به‌صورت پلکانی (به‌صورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پله‌های شاهی که به منظور تشریفات ساخته شده‌است. (منبع متن : ویکی پدیا ) 

 

 

 

درب عالی :
عالی قاپو قصری در میدان نقش جهان است، این بنای 6 طبقه آسانسور ندارد چرا که در قرن 18 زمانیکه کاخ ساخته شد، این وسیله اختراع نشده بود. در تالار موسیقی فرو فتگی مدور و عمیق در دیوار ها به چشم می خورد که تنها ارزش زیبایی شناختی دارند بلکه نیز به صورت آکوستیک عمل می کنند. عالی قاپو در میدان نقش جهان قرار دارد که گردشگران تور اصفهان می توانند در این شهر زیبا و تاریخی از مکان های دیگری مانند: بازار اصفهان، سی و سه پل، سر در قیصریه نیز دیدن کننند.