در این پست با شبکه هنر و معماری ستاوین همراه باشید تا نگاهی به یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان در ایران و طبق برخی منابع نخستین کلیسای تاریخ مسیحیت که درجنوب شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی و در 20 کیلومتری شمال شرقی شهر چالدران، واقع شده است , داشته باشیم ...  قره کلیسا یا کلیسای تاتائوس که به عنوان نهمین اثر کشور در ردیف آثار جهانی، در سازمان علمی، فرهنگی، آموزشی ملل متحد (یونسکو) ثبت شده، یکی از زیباترین آثار تاریخی موجود در استان آذربایجان غربی است که نظر هر گردشگری را با معماری خاص و کم نظیرش به خود جلب می‌کند.

کلیسای تادئوس مقدس (به ارمنی: Սուրբ Թադէոսի վանք - به انگلیسی St. Thaddeus Monastery) یا قره کلیسا ، نام کلیسایی تاریخی در ایران، استان آذربایجان غربی است . ( منبع : ویکی پدیا ) . قره در زبان ترکی به معنی سیاه است و دلیل این نام گذاری به علت سنگ‌های سیاهی است که در بنای آن به کار رفته و احتمالا این کار برای پاسداشت ظلمی بوده که در حق حواریون مسیح توسط پادشاه ارمنستان روا شده است. البته هم اکنون در برخی قسمت‌های این کلیسا، سنگ‌های سیاه جای خود را به سنگهای سفید داده‌اند.

 

 

• آدرس جغرافیایی کلیسای تادئوس مقدس :

کلیسای تادئوس مقدس در ۴۶ درجه و ۳۳ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۹ درجه و ۶ دقیقه عرض جغرافیایی نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد.

 

• مشخصات ظاهری کلیسا:

ارتفاع گنبد سیاه کلیسای تاتائوس، 18 متر و ارتفاع گنبد سفید 24 متر است. تعداد دیرهای اطراف کلیسا چهل و چهار باب و مساحت کل مجموعه کلیسا با حصار دیرها 6285 متر مربع است.
تزیینات این کلیسا به دو بخش تقسیم می‌شود:
1- نقش و نگارهای روی بدنه کلیسای قدیمی که احتمالاً ریشه در اساطیر دارد.
2- تزیینات بدنه قسمت جدید کلیسا که شامل تصاویری از قصه‌های قدیمی، طاق نماها، نیم ستونهای برجسته و قوسهای تزئینی حجاری شده است. ( منبع : لست سکند ) 
 

 

• پیشینه پژوهشی محوطه :

این کلیسا در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ به شماره ۴۰۵ ثبت ملی گردیده و همچنین در تاریخ ۱۷ تیر ماه ۱۳۸۷ برابر با ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، طی نشست سی دوم، مجموعه «کلیسای تادئوس مقدس» ،کلیسای سن استپانوس و کلیسای زور زور به عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بنا به تحقیق «دکتر ولفرم کلایس» معاون «مؤسسه باستان‌شناسی آلمان» در ایران (تهران) این حومه دارای یک دریاچه مصنوعی و چراگاه حیوانات و کارگاه‌های مختلف برای تهیه مواد غذایی و غیره بوده‌است.

 

 

• نوع محل کلیسای تادئوس مقدس :

این کلیسا در منطقه کوهستانی چالدران که مرتفع‌ترین منطقه استان آذربایجان غربی است قرار دارد. ساختمان کلیسا در بلندی کم ارتفاعی واقع است (دامنه کوه) و از طرف مشرق بر دره کم عمقی که در آن نیز رودی جاری است مشرف است. این کلیسا در سطحی به مساحت ۱۵۰×۲۰۰ متر ساخته شده‌است و با دیوارهای بلند و با برج، بارو محصور گشته و شباهت بسیاری به کلیسای اچمیادزین دارد.

 

 

• نخستین کلیسا از دریچه تاریخ:

در سال 43 میلادی (به گفته برخی 48 میلادی ) دو شخص به نامهای تاتائوس و بارتقیموس برای ترویج آیین مسیحیت وارد شمال غربی ایران می‌شوند. در آن زمان اشکانیان در ایران حکومت می‌کردند و بسیاری از مردم زرتشتی بودند و بسیاری نیز به آیین مهر، روی آورده بودند.

پس از دعوت شاگردان مسیح به آیین مسیح 3هزار و پانصد نفر مسیحیت را می‌پذیرند که از جمله آنان سانتروک یا سنادوک پادشاه ارمنیان به همراه دخترش ساندوخت بودند. پس از مدتی کوتاه، پادشاه از ایمان به مسیح روی گردان می‌شود و دستور می‌دهد که تمام افرادی که به این دین روی آورده‌اند را بکشند و حتی ساندوک دخترش را نیز در این راستا از دم تیغ می‌گذراند. بیش از دو قرن بعد در سال 301 میلادی و در زمان حکمرانی تیرداد پادشاه اشکانی تبار ارمنستان آیین مسیحیت دین رسمی این کشور اعلام می‌گردد ( ارمنستان نخستین کشوری بود که آیین مسیحیت را رسمی اعلام کرد.)

 

به سبب مقدس بودن کلمه شهید نزد مسیحیان در سده‌های 3-6 میلادی کنار کلیسای نخستینی که حواریون بنا نهاده بودند، پیکر آنها پس از شهادت دفن می‌شود وساخت کلیسایی که همان کلیسای باقی مانده امروزی است، آغاز می‌گردد.

در طول دوران مختلف به علت جنگ‌های فراوانی که در منطقه روی می‌دهد کلیسا دچار آسیب‌های فراوانی می‌شود. برای مثال پس از حمله چنگیز مغول در سال 1230میلادی به این مناطق، بیشتر قسمت‌های کلیسا تخریب می‌شود ولی بعدها در زمان فرمانروایی هلاکو خان، کلیسا توسط خواجه نصیرالدین توسی دوباره بنا می‌شود. - در سال 1691میلادی با سنگ سفید و از سال 1810 توسط اسقف ماکو (سیمون بزنونی ) نیز با سنگ سفید و در دوره قاجاریه توسط عباس میرزا دوباره مرمت می‌شود.

 

موقعیت جغرافیایی کلیسا طوری است که اطراف آن را از هر طرف کوه در بر گرفته است و در کنار کلیسا رودخانه ای جاری است. دیوارهای کلیسا قطور است و با درهای کوچکی پوشانده شده است. در داخل محوطه هم اتاق های متعددی برای اقامت خلیفه، راهبان، روغن گیر، آسیاب، آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و... به چشم می خورد که باعث می شد در مواقع لزوم بتوانند از کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت کنند. قسمت خارجی بنا هم دارای طرح‌های معماری جالبی از نقش‌های گل و بوته و تصاویر انسان است و روی سردر آن فرمان شاه عباس اول صفوی به زبان ارمنی دیده می‌شود. - بنابر باور مسیحیان ارمنی نژاد ؛ کلیسای تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده است. آنها هر سال در هفته آخر تیر وهفته اول مردادماه که مصادف با شهادت تاتائوس، مراسم خاصی در این کلیسا برپا می‌دارند.

 

 

• کاربری کلیسای تادئوس مقدس :

این کلیسا به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته می‌شود. ارمنی‌های ایران هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه (تاریخ مراسم هر ساله متغیر است) که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پیروان مسیحی اوست در کلیسای تادئوس مقدس مراسم خاصی برپا می‌دارند. این مراسم با حضور ارمنیان و تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران برگزار می‌شود.

وضعیت موجودی کلیسا :این کلیسا به غیر از مراسمی که ارمنیان هر سال در آن برگزار می‌کنند، همه روزه پذیرای مسافران، گردشگران و بازدیدکننده گان داخلی و خارجی می‌باشد و به جهت برگزاری مراسم ارمنیان در آن از سوی سازمان میراث فرهنگی تمهیداتی جهت جلوگیری از تخریب و حفظ و نگهداری بنا و همچنین رفاه حال مسافران اندیشیده شده‌است.

شامل: «بلیط فروشی، نگهبانی دفتر فنی، مهمانسرا، دفتر اسقف خلیفه‌گری ارمنی‌ها، آشپزخانه، مکانی برای عرضه هدایا»

 

 

• توصیف کلیسای تادئوس مقدس :

کلیسای تادئوس مقدس ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. تکنیک و حجم پردازی در بنای کلیسای تادئوس مقدس در نوبه خود از کم نظیرترین پرداخت‌های هنرهای تجسمی است. با توجه به ویژگی‌های معماری در این بنای تاریخی، وجود دیوارهای دفاعی پیرامون کلیسا و ورودی اصلی آن، این بنا حکم قلعه نیز دارد. در چهار جهت قلعه پنج برج دیده‌بانی به شکل یک قوس قرار گرفته‌است.

کلیسای جامع تادئوس مقدس شامل مجموعه‌ای از فضاهای جانبی مشتمل بر دو حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق می‌باشد که به راهبان، طلبه‌ها، محققان و نویسندگان، نگهبانان کلیسا و کتابخانه آن تعلق داشته‌است. علاوه بر آن زیرزمین کوچکی نیز در زیر اتاق‌ها قرار دارد و فضاهای کوچکی نظیر ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصار خانه، دخمه‌ای برای نگهداری غذا و فضاهای دیگری در حیات جانبی غربی می‌باشد. همچنین اگر به مقطع کلیسای تادئوس نظری بیفکنیم، تمام بنا به صورت یک ساختمان واحد دیده می‌شود. برخلاف معابد اولیه ارمنیان که به شکل مربع است، این کلیسا مستطیل شکل است. قسمت شرقی آن با سنگ سیاه ساخته شده و تنها قسمتی است که از زلزله ۱۳۹۱ میلادی محفوظ ماند و شامل محراب و اتاق‌های جانبی و محوطه جلو محراب و گنبدی کوچک است.

 

 

همچنین مقبره «سن» دختر شاهزاده ارمنی، دختر پادشاه «ساندوخت»، که به سبب عقیده اش به مسیحیت جان باخت که بر بالای تپه‌ای در مجاورت کلیسا قرار دارد. در محوطه داخلی کلیسا چندین سنگ قبر و نیز یک حوض سنگی وجود دارد و نقش برجسته‌های فراوانی بر روی دیوارهای بیرونی کلیسا نقش بسته‌اند. سقف محراب کلیسا نیز با سنگ‌های مرمر سیاه و سفید به شکل زیبا تزیین شده‌است. در محوطه داخلی کلیسا در روی دیوار محلی برای روشن کردن شمع وجود دارد. ( منبع : ویکی پدیا ) 

قسمت‌های کلیسا: ۱- کلیسای اصلی ۲- برج ناقوس ۳- ورودی ۴- برج ۵- حیاط شرقی ۶- حیاط غربی ۷- انبار

 

 

• بازسازی :

کلیسای تادئوس در طی سالیان، چندین بار بازسازی شده‌است. صومعه «زاکاریای مقدس» در نزدیکی کلیسا قرار دارد در تجدید بنای آن نقش اساسی داشته‌است.