مسجد جامع یزد , یکی از شاهکارهای هنر معماری ایران با بلندترین مناره جهان

مجموعه: جهان نما ، تاریخ انتشار: ۱۳ / ۰۴ / ۱۳۹۹ ، شناسه: ۳۴۲۰ ، بازدید:۱۶۷۴

نام : مسجد جامع
کشور : ایران
استان : یزد
نام‌های دیگر : جمعه شهرستان ، جامع عتیق، مسجد جمعه قدیم «درده» و جامع نو
دورهٔ ساخت اثر : سلجوقی، آل مظفر، تیموریان، صفویه، قاجاریه
بانی اثر : علاء الدوله کالنجار، سید رکن الدین محمد قاضی
تاریخ ثبت ملی : ۳۱ تیر ۱۳۱۳ ( منبع :ویکی شیعه )

پس از ورود اسلام ساخت مساجد مهم ترین جلوه ی معماری ایرانی شد که نمادی از هنر و باور عمیق مردم ایران به دین اسلام بود. یکی از مهم ترین ویژگی های مساجد ایرانی در مقایسه با سایر مسجدهای جهان اسلام رعایت اصل سادگی در عین حال زیبایی بود. در این پست باشبکه هنر و معماری ستاوین همراه باشید تا نگاهی به یکی از زیباترین و پر اهمیت ترین بناهای تاریخی و جاذبه های گردشگری و از شاهکارهای هنر معماری ایران , مسجد جامع شهر یزد که دارای بلندترین مناره جهان نیز می باشد , داشته باشیم ... ( ستاوین )

استان یزد با بیش از 2000 مسجد دومین شهر در کشور به عنوان تعداد مساجد است که در طول سال مردم ولایت مدار دارالعباده با حضور در مساجد به راز و نیاز با خدا ، اقامه نماز جماعات ، برپایی مراسمات عزاداری و روضه خوانی و بسیاری از کارهای فرهنگی و آموزشی می پردازند. وجود مساجد با قدمت های تاریخی و مسائل مختلف باعث شد تا شهر یزد در روز یکشنبه ۹ جولای ۲۰۱۷ کمیته میراث جهانی یونسکو در ادامه چهل و یکمین اجلاس خود در کراکوف لهستان شهر تاریخی یزد را در فهرست میراث جهانی ثبت کند که نمی شود از نقش مساجد تاریخی در این زمینه چشم پوشی کرد. ( منبع : tabnakyazd.ir )

تصویر هوایی از مسجد جامع یزد ( منبع تصویر : tabnakyazd.ir )

زمانی که سازندگان این مسجد عظیم، تصمیم به ساخت چنین بنایی گرفتند، آن را در مرکز شهر قدیم یزد و داخل حصار بنا کردند. مساحتی که زیربنای این مسجد را تشکیل می‌دهد برابر با ۹۸۰۰ متر مربع بوده و متراژی حدود ۵۰۰ متر مربع نیز، قسمت‌های مربوط به کاشی، کتبیه‌ها و ... را در برمی‌‌گیرد. طول مسجد جامع یزد متشکل از ۱۰۴ متر و عرض آن ۹۹ متر، است که به شش ورودی متصل به چندین کوچه و راه خروجی ختم می‌شود.

( منبع تصویر : karnaval.ir )

براساس اسنادی که از گذشته برجای مانده ، مدت زمان ساخت و تکمیل این مسجد در حدود یک قرن به طول انجامیده است. چرا که هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است. به نظر می‌رسد اولین بانی این اثر حیرت انگیز، عمرو لیث صفاری است. اما مشهورترین بانی ساخت آن، علا الدوله کالنجار، است که در سال‌های ۴۷۴ تا ۴۹۸ هجری شمسی به عنوان حاکم یزد، فعالیت کرده است. پس از فوت کالنجار، به همت دختران فرامرزبن علی که از خاندان کاکویی به شمار می‌آیند، بخش‌های جدیدی به بنای اصلی مسجد اعظم اضافه شد. متاسفانه از قسمت‌های کهن مسجد، اثری برجای نمانده وآنچه که امروزه به عنوان ساختمان مسجد اعظم یزد مشاهده می‌شود، به همت شماری از صاحب منصبان، رجال دینی و مملکتی دوران مختلف، نوسازی و بنا شده است. ( منبع : tabnakyazd.ir )

( منبع تصویر : karnaval.ir )

هر بیننده‌ای که از این مسجد تاریخی دیدن می‌کند محو معماری بی‌نظیر ایرانی که در ساخت شبستان‌، گنبد، کاشی کاری، مناره‌ها، صحن و گچ کاری‌هایی که در آن به کار رفته است می‌شود. محرابی که در گنبدخانه واقع شده است و در واقع به عنوان محراب اصلی نیز درنظر گرفته می‌شود، توسط کتیبه، آجر ضربی و کاشی معرق، تزئین شده و جلوه‌ای از هنر و ذوق ایرانی را به جهانیان عرضه می‌دارد.

( منبع تصویر : tabnakyazd.ir )

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویر می‌باشد و در طی حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده‌است. پایه‌های اصلی مسجد را ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته‌اند. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته‌اند. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه‌فرد، شهرت دارد. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. ( منبع : ویکی پدیا )

مسجد جامع کبیر یزد، یکی از شاهکارهای تاریخی ایران بوده که در هر گوشه و کنار آن، یادگارهایی از دوران گوناگون برجای مانده‌است. تاریخچه و ساخت مسجد جامع از دوران پیش از اسلام آغاز شده و پایان کار آن به دهه اخیر برمیگردد. این مسجد یکی از زیباترین مساجد دورهٔ تیموری است که از نظر کاشی‌کاری، سَردَر رفیع، مناره ها و کتیبهٔ آن در عداد زیباترین شاهکارهای معماری قرن نهم هجری قمری می‌باشد. ارتفاع مناره‌ها 52 متراست و گرچه ساختمان اصلی مسجد را به قبل از دورة تیموری نسبت می‌دهند ولی ساختمان فعلی بر طبق کتیبه‌های موجود نشان می‌دهد که در دورهٔ تیموری بنا گردیده‌است. کتیبه‌های مسجد یکی به خطّ کوفی آجری و دیگری به خطّ ثلث سفید بر روی کاشی لاجوردی است. در متن کتیبه سَردَرْ، نام شاهرخ تیموری و سلطان جهانشاه و تاریخ ۸۶۱ هجری قمری خوانده می‌شود. دردوران پیش از اسلام درمکان کنونی مسجد جامع، احتمالاً آتشکده ساسانی برپابوده که تا دوران پس از اسلام نیز دوام داشته‌است. بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰٬۰۰۰ مترمربّع مشتمل بر سَردَر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواقهای جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستانهای طرفین آن، شبستان بزرگ ستون‌دار، کتابخانه، تزیینات غنیّ و زیبا و کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های تاریخی و غیر تاریخی است. خاورشناسی به نام ماکسیم سیرو اعتقاد دارد نخستین مسجدی که به جای آتشکده، به نام مسجد عتیق شکل گرفته، مربوط به سده‌های اولیه اسلام است.( منبع : ویکی پدیا )

( منبع تصویر : ویکی پدیا )

پیشینه تاریخی:

قدیمی‌ترین تاریخی که برای انجام فعالیت‌های مذهبی-اسلامی، در بخشی از فضای کنونی مسجدجامع یزد ذکر می‌شود، متعلق به نیمه دوم قمری است. احداث مسجدجامع را نیز مربوط به نیمه دوم سده سوم قمری، در زمان حکومت «عمرولیث» و در عصر صفاریان یا قبل از سلاجقه می‌دانند، مسجدی که در ترسیم ماکسیم سیرو دارای انحراف قبله بود. درسده چهارم قمری، مسجدجامع یزد در حومه شهر قرار داشته، که در واقع در کنار آتشکده زرتشتی بنا شده بود.( منبع : ویکی پدیا )

( منبع تصویر : ویکی پدیا )

آدرس دقیق مسجد جامع در شهر یزد :

مسجد جامع یزد در ضلع غربی این شهر تماشایی در خیابان امام خمینی (ره) و در محلۀ دل‌نواز فهادان که یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر است قرار دارد. اگر مشتاق هستید که در مورد محلۀ تاریخی و دیرینۀ فهادان بیشتر بدانید می‌توانید مقالۀ یزد و بناهای تاریخی در محلۀ قدیمی فهادان را در مجلۀ گردشگری میزبون مطالعه کنید. در این محلۀ تاریخی علاوه بر مسجد جامع چندین و چند بنای تاریخی و ارزشمند دیگر نیز وجود دارد. شاید جالب باشد بدانید که در زمان ساخت مسجد جامع، مرکز شهر یزد، به عنوان محل مناسب برای ساخت بنا در نظر گرفته شده است و به عبارتی دیگر می‌توان گفت مکانی که در حال حاضر مسجد جامع در آن استقرار دارد در گذشته مرکز شهر شمرده می‌شده است. بنابراین محلۀ قدیمی فهادان نیز مهمترین و اصلی‌ترین نقطۀ شهر در دوران گذشته بوده است. البته امروزه نیز این محله و بناهای حاضر در آن از ارزش و اهمیتی غیر قابل وصف برخوردار هستند. ( منبع : mizboon )

( منبع تصویر : medad.io )

معماری مسجد جامع یزد

یکی از جذابیت های اصلی شهر یزد که گردشگران خارجی را بسیار جذب خود می کند، مسجد جامع یزد با معماری منحصر بفرد و خارق العاده اش است. این بنای پر ابهت دارای یک ایوان، ۲ شبستان و ۲ گرم خانه، گنبدخانه و یک صحن بسیار بزرگ است. برای ورود به این مسجد می توان از ۶ راه داخل شد که هر کدام از آنها در یک بخش قرار گرفته اند.

متاسفانه در دوران قاجار به بهانه ی مرمت و بازسازی مسجد جامع یزد، بر اساس بی تدبیری و تصمیم های اشتباه این بنا در ابعاد بزرگی تخریب شد و همین موضوع باعث شد تا آنچه که امروز می بینیم، بسیار متفاوت تر از مسجدی باشد که در دوران گذشته وجود داشته است. اما یکی از بهترین بخش های بازدید از این مسجد، دیدن کاشی کاری های بی نظیری است که در نمای آن به کار رفته بخصوص بخش هایی مثل گنبد و محراب که واقعا خیره کننده هستند. ( منبع : الی گشت )

گنبد مسجد جامع یزد، به دلیل کاشی کاری های بی نظیر و خطاطی های تکرار شوندده ای که روی آن است، به عنوان یکی از منحصربفرد ترین و ممتازترین آثار معماری دنیا زبانزد است و یکی از زیباترین بخش های معماری مسجد هم هست. در واقع تزیین هایی که در این مسجد به کار رفته است را می توان یکی از تحسین برانگیزترین آثار معماری دانست.

( منبع تصویر : iribnews.ir )

ویژگی‌های مهم بنا :

این مسجد به چند دلیل حایز اهمیّت است: نخست آن که قدیم‌ترین نمونهٔ معماری است که طی قرن نهم هجری قمری، در معماری مذهبی ناحیّهٔ یزد از آن تقلید شده‌است؛ این طرح مرکّب از یک مقصورهٔ گنبددار و یک شبستان مستطیل بلند و کشیده‌است. چهارگوش بودن پلان مسجد برگرفته از الگوی معماری کعبه است. بنایی کاملاً قدسی و متعالی در اسلام دارد و به عنوان نمادی کیهانی در الگوهای معماری مسلمین مورد استفاده قرار می‌گیرد.( منبع : ویکی پدیا )

به نقل از استاد پیرنیا این گنبد , دارای دوپوسته می‌باشد که پوشش درونی گنبد که متناسب با اقتضائات فضایی و اجرایی معماری داخلی مسجد شکل می‌گیرد، شرایطی را به وجود می‌آورد که با پوشش بیرونی که متناسب با اقتضائات بیرونی شکل می‌گیرد، متفاوت است. دیگر ویژگی مهمّ بنا کاربرد وسیع تاق‌های سراسری (تاق و تویزه) در شبستان‌هاست که با کاشی معرّق همراه‌است. نکتهٔ قابل توجّه دیگر در ساختمان مسجد جامع یزد، مسئلهٔ ایجاد روشنایی غیر مستقیم به وسیلهٔ انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارهاست. همچنین تزیینات داخل و خارج گنبد، نمای خارجی- داخلی ایوان اصلی و محراب زیبای آن که از قسمت‌های مهمّ مسجد به‌شمار می‌رود، بی‌نهایت ارزنده و جالب است , نحوه شکل‌گیری مسجد: مسجد فعلی برجای سه مسجدی بنا شده که درقرون متمادی، در جوار یکدیگر ساخته‌اند. این سه نهایتاً در دوره قاجاریان به مسجدی واحد باصحن وسیع تبدیل شده‌است.( منبع : ویکی پدیا )

( منبع تصویر : namehnews.com )

تغییرات بنا :

در طول سالیان تا سال ۱۳۲۴ش تغییرات بسیاری در بنا و تزیینات مسجد جامع توسط افراد مختلفی واقع شده است که مهم‎ترین آن‎ها به این ترتیب است:

اضافه شدن پیشگاه ایوان با سنگ مرمر توسط بانویی به نام بی‎بی‌ فاطمه خاتون همسر جلال‎الدین چقماق شامی از منسوبان شاهرخ میرزا، وی دو ستون مرمر در دو طرف ایوان نصب و بالای‌ آن‎ها‌ ستونی از کاشی به ارتفاع ۱۸ متر بنا کرد.
ساخت رواقی (سالن) با آجر و گچ درسمت راست گنبد توسط خواجه غیات‎الدین عقیل.
اضافه شدن رواقی مانند رواق خواجه‌ غیاث‌ الدین‌ در سمت چپ‌ گنبد‌ توسط شاه یحیی آخرین حکمران آل‌ مظفر‌.
مرمت مسجد و نصب کتیبه باخط نسخ بر‌ سردر‌ مدخل‌ بزرگ مشتمل بر القاب‌ میرزا‌ جهانشاه توسط امیر نـظام الدیـن حاجی قنبر جهانشاهی در سال‌ ۸۶۲‌ق .
بنای دو منار‌ بر‌ دو‌ طرف‌ سردر‌ مدخل بزرگ توسط آقا جمال الدین محمد، حکمران یزد در عصر شاه طهماسب‌ صفوی‌ در سال۹۳۰ ق.
تعمیر کلی صحن مسجد توسط حکمران وقت یزد و ساخت رواق‌هایی از گچ و آجر اطراف صحن و شبستانی در سمت‌ غرب مسجد که هم اکنون نیز باقی است، در زمان‌ فتحعلی‌شاه‌ قاجار‌ و در سال ۱۲۴۰‌ق.

آخرین تصرفات و مرمت‎های چشم‎گیر در ظاهر و باطن مسجد مربوط به اقداماتی است که از سال ۱۳۲۴ ش توسط هیات حامیان مسجد جامع کبیر شروع شد و محرک اصلی این اقدام حاج سید علی‎محمد وزیری از روحانیون شهر یزد بود.( منبع :ویکی شیعه )

( منبع :turism.tarikhema.org )

از منظر اجتماعی :

در سال‎های انقلاب اسلامی ایران به ویژه در اعتراضات مردمی ۸ فروردین سال ۱۳۵۷ش، مسجد جامع یزد محل اجتماع مردم بود. در سال ۱۹۸۲م (۶۱-۱۳۶۰ش) بانک مرکزی اقدام به چاپ اسکناس‌های دویست ریالی با تصویر مسجد جامع یزد بر روی آن نمود، استفاده از این اسکناس هنوز در ایران رواج دارد. ( منبع :ویکی شیعه )

(منبع تصویر : razheh.com)

( منبع تصویر : karnaval.ir )

ایوان و گنبد خانه که قدیمی ترین بخش مسجد راتشکیل می دهند،‌در ضلع جنوبی واقع گردیده و طرفین آنها رواق و شبستانهایی قرار گرفته است. قطر دهنه‌ی داخلی ایوان حدود ۸ و عمق آن ۱۳ متر است و در اضلاع شرقی و غربی آن،‌غرفه ها ،‌شاه نشین ها و دهلیزهایی ساخته شده است. این ایوان با ارتفاع زیاد دارای پوشش ضربی است. ارتفاع ایوان با ستونچه های گردی که بلندی آنها گاه صد برابر قطر آنهاست بیشتر نشان داده می شود. نمای خارجی و داخلی ایوان ،‌مزین به کاشیکاری زیبا و کتیبه هایی بر کاشی معرق است.

بخشهای دیگر ایوان با کاشی و آجر و کتیبه هایی تزئین شده است. شاه نشین‌ها و دالان های متصل به ایوان نیز دارای تزئنیات گچ کاری هستند. ایوان مذکور از طریق درگاه بزرگی به فضای گنبد خانه راه پیدا می کند. ( razheh.com )

(منبع:razheh.com)

تصاویر قدیم مسجد جامع یزد :

بازدید ملکه دانمارک از مسجد جامع یزد ( منبع تصویر : medad.io )

مسجد جامع یزد 1330 ( منبع تصویر : karnaval.ir )

( منبع تصویر : tabnakyazd.ir )

سردر مسجد جامع يزد در سال 1313 ( منبع : tabnakyazd.ir )

( منبع تصویر : karnaval.ir )

تذکر : استفاده از مطالب وب سایت ستاوین ( شبکه هنر و معماری ستاوین ) فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است . کلیه حقوق، محتوا و طراحی سایت متعلق به وب سایت ستاوین می‌باشد. در غیر این صورت مراتب از طریق مراجع قانونی پیگیری خواهد شد .

دوستان و همراهان عزیز ستاوین ( شبکه هنر و معماری ستاوین ) ، با نظرات و پیشنهادات سازنده خود ما را در ارائه هر چه بهتر مطالب و اهداف مان، که همانا ارتقا جایگاه و فرهنگ معماری می باشد ، یاری کنید . منتظر دیدگاه های شما عزیزان هستیم . . .

منبع: گرداوری : شبکه هنر و معماری ستاوین

آیا تمایل دارید نام ، برند و محصولات شما برای مخاطبین ما نمایش داده شود؟ ( اینجا کلیک کنید )