نشست مجازی : کمیته نما , باید ها و نباید ها 

پنل گفتگو: جمعی از معماران و طراحان شهری مشهد از جمله ,  جعفر اعرابی , آرمین متقی راد , شهاب سعیدیان , رضا اشرف یزدی , مریم استادی , وحید ابراهیمی , شهرام اعلمی

زمان : شانزدهم اسفند ماه نود و هشت 

 

با توجه به مستندات قانونی کشور، مصوبه در تاریخ 25/9/87 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و مصوبه مورخ 2/9/91 شورای اسلامی شهر مشهد و همچنین نامه معاونت شهرسازی و معماری به شماره 147856/91/29 مورخ 25/9/91 در خصوص ضوابط و مقررات ارتقاء کیفی منظره و سیمای شهری، توجه به طراحی خط آسمان در نما، هماهنگی و وحدت ابنیه و… در در ساماندگی و زیبایی منظره ی مجموعه شهری مورد تأکید قرار گرفت. به همین دلیل کمیته فنی نما از زمستان سال 91 با هماهنگی با شهردار، معاون شهرسازی و رئیس شهرسازی منطقه، فعالیت خود را در خصوص ارتقاء کیفی منظر و سیمای شهری در منطقه 11 شهرداری مشهد آغاز کرد.

 

کمیته نما

کمیسیونی که طبق تفاهم نامه ای بین سازمان نظام مهندسی و معانت شهرسازی و معماری، جهت ارزیابی و تأیید نمای ساختمان ها در سطح شهر تشکیل شده است را به اختصار کمیته نما می گویند. این کمیسیون زیر نظر شهرداری به فعالیت می پردازد. محل اسقرار این کمیته در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری می باشد.

 

* پنل گفتگو : 

اعضای این پنل گفتگوی و نشست تخصصی مجازی را جمعی از معماران و طراحان شهری مشهد از جمله ,  جعفر اعرابی , آرمین متقی راد , شهاب سعیدیان , رضا اشرف یزدی , مریم استادی , وحید ابراهیمی , شهرام اعلمی  تشکیل می دهند که به تبادل نظر , نقد وتحلیل عملکرد کمیته نما و منظر شهری در مشهد پرداخته اند. 

در باب موضوع نما در مشهد یک نشست تخصصی در خرداد 1394 , تحت عنوان " ضیافت دوم : نماهای شهری " , توسط کانون هم اندیشی معماری مشهد نیز برگزار گردید که می توانید در این بخش به مظالعه آن بپردازید .

 

 

در ادامه نگاهی به دیدگاه ها پیرامون کمیته نما و منظر شهری و موضوع نما , خواهیم داشت : 

 

•  شهاب سعیدیان ( معمار ) : 

به نظر من کمیته نما حق تصویب کردن یا نکردن نما را ندارد !!! نهایتا وظیفه شان کنترل رعایت یا عدم رعایت یکسری شاخصهاست. مگر کمیته نما حق دارد که سلیقه ای عمل کند ؟ که حالا عضویت افراد متفاوت باعث نتایج متفاوت بشه ؟

 

•  آرمین متقی راد ( معمار ) : 

عنوان دقیق تر , کمیته منظر و سیمای شهری است و بر فرض آنکه آن را کمیته نما خطاب کنند ، منظور ، نما به معنی یک نقشه دوبعدی نیست . الزاما بحث کالبدی نیست ، که چون با نمای حاشیه یک خیابان سروکار داریم . اما معماری ، الزاما فقط نما نمی شود .

در رسم ساخت و ساز سوداگرانه در جامعه ما ، و نیز به حضیض کشاندن حاکمیتی سلیقه عوام ، متاسفانه نما ، به ابزاری بجز در خدمت معماری و شهر تبدیل شده است . 

منظور من از نما ، نقشه ی فنی دوبعدی نما نیست، بلکه کل بدنه ی ساختمان است که مرتبط با خیابان است و برآیند آنچه نهایتا ایجاد شده است , فارغ از تاریخچه ی شکل‌گیری آن. بدیهی است مواردی مثل کاربری ساختمان ، زمان ساخت ، تکنولوژی های روز ، زمینه و همجواریهای ساختمان، بافت شهری، محدودیت‌های احتمالی طراح و ... را نمی توان نادید گرفت . 

 

 

• جعفر اعرابی : 

یکی از ویژگی های طراحی موفق همین است که در حالی که وجوه مختلف پروژه باید پاسخ مناسبی را داشته باشد باید طراح بتواند کلیت کار رو حفظ کند و هماهنگی خوبی را ایجاد کند ، اگر به سطوح نما مجزا نگاه نکنیم و کانسپتی برای کل حجم  و نما داشته باشیم و در لایه ی بعد به سطوح نما بپردازیم ، هماهنگی و همخوانی بین نماها حفظ می شود ، البته در طراحی نماها گاه با این مسأله مواجه می شویم  که رفتارهای متفاوتی انتظار برود اما خود این تصمیم نیز اصولی دارد و رویکردی است که نشان از تفاوت انگاری میان سطوح نما و تا حدی استقلال آنهاست که متفاوت از رویکردهای حجمی و عمقی در طراحی نماست

 

 

 

• رضا اشرف یزدی ( معمار ) : 

می دانید مسئله کجاست ؟ اینکه ذات کمیته نما , "نماست" ، در صورتی که این بناها ، بناهای عمومی تری محسوب می شوند . و ما با یک مدرک فنی مثل "نما" سر و کار نداریم . با روایت خود یک اثر سر و کار داریم .

البته دلیلش هم نظام شهرسازی ای هست که ما رو مجبور به حداکثر طراحی در زمین های میان بافتی (بلوک شهری) می کند و فرصت معماری در حد یک سطح که باز گاها طراح در حد یک مدرک تقلیلش می دهد , باقی می ماند  .

برنده پریتزکر امسال رو نگاه کنید ( یک سوال اساسی و البته معمول همیشه وجود دارد ) ,  اینکه اگر دفتر معماری گرفِن ( grafton architect ) ( در سال 2020 برنده جایزه معماری پریتکز شد )، بناهایی طراحی کرده است که بیشترشان در زمین های مرسوم بلوک شهری نیست ، اگر کل فرصت طراحی شان در زمین های بلوک شهری بود آیا اصلاً فرصت بروز معماری داشتند ؟

 

نگاهی به بناها , مقیاس , نظام برنامه ریزی شهری ، نظام شهرسازی موجود، نظام سرمایه و .... بی اندازید , همه اینها ذاتا فضا را به سمتی هدایت کرده است که معماری فرصت بروز پیدا کند , اما در ایران و به صورت خاص در مشهد به دلیل حجم زیادی از این زیرساختهای غلط ، احتمالاً موضوع معماری را ناچاراً به یک مدرک "نما" تقلیل داده ایم . 

حتی هنوز نمی دانیم منظور از نما در این ادبیات "elevation" است یا "facade" ! منظور رواتی هست که معماری در خودش دارد , معیارهایی که ما می توانیم بگوییم , این اثر معماری هست یا خیر !

ازنگاه بنده هدف کمیته نما ،  بازدارندگی است

 که شاید طرحی کلاسیک یا نامناسب در شهر نبینیم. شاید هنوز کمیته نما (منظر و سیمای شهری)  هدفش این نیست که کار خوب یا  فوق العاده ساخته شود ، فعلا درصدد است از ساخت یک اثر بد و یا شکل گیری یک نا هنجاری در منظر شهری جلوگیری کند . 

- موضوع نما ، سیما و منظر نیست. (با فرض فهم تفاوت مقیاس این سه مفهوم)؛ موضوع ورای آنها است .
 
- بنظرم بیشتر تمرکز کمیته (مانند این نظر سنجی) ، بجای #معماری خوب ، روی #ساختمان خوب است (این بد نیست اما به همون میزان هم کارها اگر بد نیستند ، متوسط خواهند بود)

- در تعریف مفاهیم ، اختلاف نظر وجود دارد.

- معیار ها یا خیلی دقیق نیستند یا اگر هم هستند،  آنچنان مشخص نیستند؛ بیشتر به وضع فعلی و با نگاهی نجات بخش نگاه می کنند تا موضوع چشم_اندازی برای شهر. 

- معماری کردن با شکل فعلی فرصتی برای بروز ندارد ! (درگیر سازوکارهای شهری مثل نظام 60 40 بلوک شهری) ، و  در نتیجه روند امثال کمیته کاملاً درست و بهینه است. 
(اشاره به تفاوت معماری هایی که ما در ایران میبینیم با کارهایی که در ایرلند از برندگان پریتزکر امسال می بینیم) , 

به نظرم بحث کمیته ی نما و داستانی که فکر میکنم از سال 84 شروع کرده و تازه در چند سال اخیر عملیاتی و جدی شده؛ بیش از هرچیز کماکان :

1- چرایی وجود کمیته و مسئله ی آن دقیق نیست. (منظور من بیان دقیق آن است، نه آنکه همه بگوییم "می دونیم کمیته نما برای چه هست")

2- هیچ چشم‌انداز ی را برای خود مشخص نکرده است. (به دلیل مشخص نبودن مورد یک . و اینکه به چه می خواهد برسد؟ صرفاً بازدارندگی ؟)

3- نیاز به ساختار و چهارچوبی مشخص دارد که بر پایه ی معیار ها به مسئله و چرایی که بیان می کند دست بیابد.

4- چگونگی رسیدن به آن نیز مبهم است. (نحوه ی رسیدن)

5- وجود تمام پارامترهای و معیارهای مد نظر کمیته (و یا خرد جمعی) ؛ مانند مثالی که آورده شد(اما با زبانِ کمیته)، احتمالاً  هم در لایه #ساختار و هم در لایه #روش ، کمیته را هدفمندتر می کند.

 

• مریم استادی  ( طراح شهری ) : 

خيلى از دوستان جمع حضور ذهن دارند كه موضوع توجه به نما و با هدف ساماندهي و ارتقاي كيفيت سيما و منظر شهرى داراي سابقه ي بيش از ١٥سال در مشهد هست . شيوه ى درست و اصوليش اين بود كه ما در طرحهاى توسعه ى شهري مان ضوابط و دستورالعملهايى براى كنترل كيفيت و پرهيز از ناهماهنگى جداره هاى شهرى و يا تجويزهايى براي شرايط خاص هرشهر مي داشتيم و از آنجايي كه چنين موضوعاتى در اسنادشهرى ما نبود و  در آغاز فرايند تهيه طرحهاى تفصيلى بوديم با گنجانده شدن اين نگاه در شرح خدمات طرحهاى تفصيلي و صرفا بعنوان راه حل مقطعى و كوتاه مدت كه بتواند تا حد ممكن از نابساماني هاى منظر شهر ( منظر عينى صرفا نه ذهنى و آنچه لينچ گفته است ) بكاهد ,  كنترل توسعه هاى جديد بود.
دستورالعمل عامى تهيه شد و كنترل اجراى بخش كنترل پذيرش (مصالح و خرپشته و الحاقات ونماهاى جانبى و ... ) به شهردارى و بخش كيفى اون به كارشناسان مسئول و بعدتر به كميته هاى تخصصى سپرده شد .

البته اين كميته با زحمت دوستانى كه در آن بيشتر حضور داشتند , پيش رفته و كمي هم دچار تغيير در رويكرد شده , مثلا از نگاه شهري و كنترل جداره شهرى مجبور به كنترل نماي معمارانه شده ایم و گاه حتى با اغماض بسيار متاسفانه به دليل پايين بودن بسيار سطح انتظارات اعضا به اينكه پروزه هاى بزرگ يك مهندس معمار داشته باشند كه بتواند از كار خودش حمايت کند , تبديل شده است . 
هر چند اشكالاتي ممكنه به روند كار وارد باشد كه مي شود گفتگو كرد , اما كليت هنوز تا زمان قطعيت ضوابط طراحى شهرى به ميزان قابل قبولى اثربخش بوده است . 

بنظرم ضوابط طراحى شهرى بايد اين موضوع رو پوشش بدهند كه ما مشخصا در شهر دو مدل بنا داريم بناهاي شاخص و ويژه كه ميتواند نقش نشانه اي و يا خوانا كننده بخشى از شهر رو داشته باشد و به همين واسطه مي تواند از معماري متفاوت و آزادانه ترى برخوردارباشد .
و مدل دوم عناصر زمينه اى كه بايد  با بستر موجود خودش هماهنگ باشد . در اين بخش به دليل اهميت نقش زمينه ى شهرى  خيلى نمي شود و تابع بلند پروازي هاى معمارانه بود و انتظار از معمار فهيم اين هست كه تمام نيروى خلاقانه اش رو صرف هم اوايى با بستر كنه و حداكثر گامى به جلو در جهت بهبود كيفيت زمينه باشه 
معضل ما بخش دوم هست بيشتر اونجايى كه همه ى عزيزان مى خواهند خاص باشند و بناى متفاوت و نه الزاما با كيفيت متناسب با زمينه توليد كنند .

 

• وحید ابراهیمی :

 یک شهر باید دارای رویکردهای تدوین شده سیما و منظر شهری باشد  که توسط طراحان شهری تهیه شود و باعث تاسف که وزارت راه و شهرسازی و نهاد تهیه طرح شهری  در این باره هم کم کاری کرده اند.
دوم اعضای کمیته کمتر مطلع از قوائد و معیار های شهری هستند و با نگاه معمارانه و ترکیب بندی دوبعدی بصری بیشتر اظهار نظر می فرماییند و مدار بسته دارند و دعوت از دیگران و سایر متخصصین شهر نمی کنند. حداقل من خبر ندارم .
سوم این که نمی توان یک شهر را یکنواخت کرد و در دنیای کثرت گرا امروز دلمون بخواهد که همه شهر نمای در حد چند تیپ داشته باشد. 
چهارم چک لیست ها به سمت نگاه شخصی و متاثر از برخوردهای آنی حرکت کرده و کمتر می شود در کمیته دیالوگ برقرار کرد. 
پنجم شهر نیازمند اطاق های فکر است و گویا متخصصین و به خصوص اتحادیه ها و صنوف و سازمان و مردم نهادها متولی امر ساختمان و معماری یا درگیر کارهای بزرکتر و مهم ترهستند . 

 

• شهرام اعلمی ( معمار ) : 

نما الگو بردار نيست و در عين حال از جملهء مرزها و در عين حال فصل اشتراكى است مابين دو مقولهء معمارى و شهرسازى و از اين حيث ؛ به زعم شخصى پر رمز و رازتر است از پلان  ولى در عين حال مثل يك تيغ دو لبه است كه اگر به حال خود رها شود شايد كه فاجعه بار شود .

 

• ویشتاسب هنری : 

بزرگتر و شامل تر از موضوع نما ، بحث فلسفه و اقتصاد ، سياسي و غيرسياسي تو خيلي از موضوعات راهگشا است . اين يك تجربه تائيد شده است كه هماهنگ كردن فعاليتها از طريق هدايت متمركز و از طريق همكاري داوطلبانه راه هايي هستند كه به دو مسير كاملا" متفاوت ختم مي شوند . اولي بطرف بردگي و دومي بطرف آزادي . هدايت افراد راهي است بسوي فقر و همكاري داوطلبانه راهي است بسوي فراواني .

بنظرم ما براي پذيرش هر توضيحي از اوضاع فعلي شهر آماده ايم ، بجز اينكه وضع كنوني ناشي از خطاي واقعي خودمان است و اينكه پيگيري بعضي از دوست داشتني آرمان هامان ، بوضوح نتايجي كاملا متفاوت از انچه انتظار داشتيم بوجود اورده است .
من معتقدم هر جا موانع موجود سرراه بكارگيري آزادانه نبوغ انسان از ميان رفته است ، انسان بسرعت پيشرفت كرده و طبعا" برعكس .

و آخر سر اين جمله از فون هايك رو نقل ميكنم : ( نقل به مضمون البته) كه همه كساني كه هيجان برنامه ريزي براي جامعه رو دارند، در صورت وجود اجازه ، به خطرناكترين موجودات از نظر برنامه ريزيي براي بقيه مبدل مي شوند . فاصله از يك ايده آليست تا يك تندرو ، غالبا" يك قدم است .

به نظر من ، نه تو اين موضوع ، كه تقريبا" همه جا ، چاره در حذف تشريفات و نظارتهاي بي معني ، احترام و تقويت نهاد آموزشي و دادن آزادي عمل مطلق به اشخاص دارای صلاحيت است  . اين اشخاص يعني همه كساني كه از رشته معماري فارغ التحصيل شده اند  . و اين روند يعني حذف خيلي از سازماندهنده هايي كه بهشون عادت كرديم ، يعني كل مجموعه هايي كه در روند طراحي در حال دخالت اند . از شهر داري گرفته تا نظام مهندسي و ...

در بحث هاي زيادي با حسرت به تفاوتهاي جامعه پزشكي با جامعه مهندسي اشاره می کنیم ، می شود يكبار هم در  روش كار به آنها نگاه كرد : بعد از فارغ التحصيلي ، هيچكس جرئت زيرسوال بردن مدارك پزشكي رو ندارد ، هيچ كميته اي براي يكسان سازي روشهاي جراحي وجود ندارد ، هيچكس در حق الزحمه پزشكان شريك نيست ،..... و خيلي روایت های دیگر ... 

 

دکتر محسن اکبرزاده :

مطالعات متعددی بر اهمیت ارزیابی نمای ساختمان ها تأکید کرده اند(رابینز و لنگتون1:1999، براون و گیفورد2 :2001، گیفورد و همکاران:2000) تأکید فراوان بر این عناصر، بسیار در خور توجه است؛ چرا که ارزیابی کیفیت معماری محیط تا حدودی زیادی بر اساس اشکال کالبدی صورت می¬پذیرد. برخی مطالعات به این نتیجه رسیده¬اند که نه تنها اشکال کالبدی بلکه عوامل مشخصی مانند بازخوردهای احساسی ناظران به ساختمان و کیفیت ارزیابی معماری محیط ساخته شده را متأثر می¬سازند.( محرابیان و راسل3 : 1974 ، بالولو و مک کلری4 : 1999 ،

گیفورد و همکاران: 2000 ، و برلی و مارتین5 : 2004)کوته ريه در سال ۲۰۰۲ اذعان داشت که ارزیابی شهروندان از بدنه¬های تاریخی بر اساس فرم، اطلاعات هویتی  یا پیش زمینه،  با علم به عملکرد آن بنای تاریخی شکل می¬گیرد. معیارهای جذابیت بدنه های تاریخی بر اساس رنگ، مصالح و سهم هر یک از آنها تعریف شده است (کواتریر6 :2002). براون و جیفورد در سال ۲۰۰۱، عوامل ادراکی، وضوح، پیچیدگی، حس تعلق، اصالت، دوام و معنی دار بودن را به عنوان عوامل ارزیابی نمای بنا بیان کرده¬اند. گروت در سال ۱۹۹۴ و جیفورد و همکاران در سال ۲۰۰۰، با بیان دیدگاه¬های مختلف درباره معیارهای ارزیابی، یادآور شده¬اند که سنجش کیفیت بصری و معنایی وابسته به میزان یکپارچگی کالبدی و بصری مناظر دید است. نمای ساختمان¬ها بیشتر بر اساس الگوهای مشخص ارزیابی می¬شود پورسل و نسار7 : 1992 ،گیفورد و همکاران: 2000). از سوی دیگر، برخی مطالعات بر ارزیابی بدنه¬های شهری، بر حسب لذت و احساسی که از مشاهده نمای بنا حاصل می¬شود،  تأکید دارند . (محرابیان و راسل: 1974 ، محرابیان و راسل: 1976 ، گیفورد و همکاران: 2000 ، و آسپینال8 : 2001).