آموزش معماری : عناصر رنگ

در این قسمت از سری آموزش های معماری , نگاهی به موضوع رنگ و عناصر رنگ , برگرفته از کتاب ایتن , عناصر رنگ , ترجمه بهروز ژاله دوست و ویراستاری , افسانه بلوری , خواهیم داشت . با شبکه هنر و معماری ستاوین همراه باشید ...

تاریخ تولد: ۱۱ نوامبر ۱۸۸۸، سوئیس

تاریخ مرگ: ۲۵ مارس ۱۹۶۷، زوریخ، سوئیس

کارهای هنری: Horizontal Vertical، Der Bachsänger، Happy Island، بیشتر

دوره‌های زمانی: Abstract art، اکسپرسیونیسم، کوبیسم، هنر نائیف

همسر: اَنِلیز ایتن (ازدواج ۱۹۳۹–۱۹۶۷)

( منبع : ویکی پدیا ) 

در ابتدا نگاهی به بیوگرافی یوهان ایتن خواهیم داشت .  ( Johannes Itten (11 November 1888 – 25 March 1967  وی , یکی از آموزگاران بزرگ هنر رنگ در عصر جدید به شمار می رود . وی در سال 1988 در سوئیس متولد شد . ایتن به ارتباط بین موسیقی و رنگ پی برده بود و نخستین کسی بود که به مفهوم مجرد رنگ در نقاشی های هندسی توجه کرد . علاقه وافر به نقاشی و رنگ او را واداشت تا در سال 1913 برای تحصیل این هنر به اشتوتگارت پیش ( آدولف هولز ) تئوریسین و معلم بر جسته آلمانی در رنگ برود. شیفتگی به رنگ ایتن را واداشت تا به آثار بر جسته استادانی چون ( گوته ) و ( شوپنهاور ) و ( رونگ ) با دید پژوهشگرانه نگاه کند. ایتن از اشتوتگارت به وین رفت .

علت شهرت ایتن : راه اندازی مکتب هنری اش در سال های 1916-1919 در وین و اصرار او در مورد خودجوشی و ابراز فردی با رنگ با پشتوانه دانش کافی , انضباط و تعلیم .

ایتن در مدرسه معماری باوهاس که توسط والتر گرپیوس بنا نهاده شده بود به درجه استادی رسید و دوره های فرم و رنگ را دایر کرد . ایتن همچنین مدرسه طراحی نساجی در آلمان تاسیس کرد . و پس از مراجعت به سوئیس , مدیر مدرسه هنرها و و صنایع و مدیر موزه مدرسه نساجی زوریخ شد و همچنین موزه رایت برگ را بنا کرد . 

او می گوید : کسی که می خواهد استاد رنگ شود باید هر رنگ را در ترکیبات بی نهایت با سایر رنگ ها ، بهتر ببیند ، بهتر احساس کند و بهتر تجربه کند.

او بیشتر اوقاتش را در نقاشی کشیدن سپری کرده بود. نمایشگاهی از آثار نقاشی او در موزه ( استدلیجک ) در آمستردام در سال 1957 و در کانست هاوس زوریخ در سال 1964 و در کانست ورین دوسلدروف در سال 1965 و نیز در نمایشگاه دوسالانه در سال 1966 برپا شد. همچنین ایتن در چندین نمایشگاه باوهاس آثارش را به نمایش گذاشت. تازه ترین نمایشگاه اش نمایشگاه سیار بین المللی است. آثار او در کلکسیون های دائمی موزه های اروپا و آمریکا موجود است.

از نظر ایتن رنگ خود زندگی است و مفهوم آن به همان گستردگی مفهوم زندگی است.

یوهانس ایتن پس از سالها تلاش در عرصه رنگ شناسی و روانشناسی رنگ در 27 ماه می سال 1967 در گذشت.

فیزیک رنگ : 

در سال 1676 , اسحاق نیوتن با استفاده از منوری مثلث القاعده , نور سفید خورشید را به طیفی از رنگ ها تجزیه کرد . این طیف به جز رنگ ارغوانی همه رنگ ها را داراست . 

اگر منشوری را در مقابل پرتوهای خورشید قرار داده و در مقابل آن نیز پرده سفیدی را بگذاریم، وضعیتی بدون منشور بر روی پرده سفید مشاهده می‌شود. تصویر کشیده‌ای مشاهده می‌شود که بالای آن آبی کمرنگ است. از این مشاهده نتیجه می‌شود، که نور سفید خورشید ممکن است از اشعه‌ای به رنگهای گوناگون تشکیل شده باشد. از اشعه‌ای که بیشترین انکسار را دارد تا اشعه سرخ که کمترین انکسار را دارد .

اگر محدودیت جزئی در نور ورودی به منشور ، از طریق ایجاد یک سوراخ اعمال کرده و یک عدسی در مسیر پرتو نور وارد کرده که تصویر سوراخ کوچک را بر پرده متمرکز سازد، با رضایت خاطر نواری از رنگهای روشن به ترتیب: سرخ ، نارنجی ، سبز ، آبی و بنفش را مشاهده خواهیم کرد. در حقیقت یک طیف نما ساختیم که رنگهای مختلفی را که نور سفید از آنها تشکیل یافته و قابلیت انکسار متفاوت دارند، تجزیه و قابل مشاده می‌سازد.

چشم ما رنگهای مختلف را چطور حس می‌کند؟

شبکیه چشم انسان دارای سه نوع یاخته عصبی حساس به رنگ است، یاخته‌هایی که به نورهای سرخ ، سبز و آبی حساسند. این یاخته‌ها ، یاخته‌های استوانه‌ای و مخروطی هستند. وقتی که همه رنگهای طیفی به یک نسبت وجود دارند، یعنی چنانچه در نور خورشید هستند، که در طی صدها میلیون سال تکامل موجودات زنده ، عضو باصره تحت تاثیر آن تکامل یاخته است، احساس نور معمولی یا به بیان عادی نور سفید می‌کنیم. وقتی که تنها جزئی از طیف وجود دارد، رنگهای مختلف را احساس می‌کنیم.

زمانی که می گوییم , " این کاسه قرمز است " یعنی چه ؟ 

در حقیقت می گوییم که ساختمان مولکولی سطح آن طوری است که تمامی پرتوهای نورانی به جز رنگ قرمز را جذب می کند . و نور است که ایجاد رنگ می کند . بدن جهت , اگر کاغذ قرمز ( سطحی که تمام پرتوهای رنگی غیر از قرمز را جذب می کند ) با رنگ سبز روشن شود , کاغذ به رنگ سیاه دیده خواهد شد . زیرا در نور سبز, نور قرمز وجود ندارد تا منعکس شود . 

تمام رنگ های نقاشی از رنگ دانه تشکیل شده اند . این رنگ ها , رنگ های جاذب هستند و قانون کاهشی رنگ بر ترکیب آنها حاکم است . هرگاه رنگ های مکمل یا ترکیبات حاوی سه رنگ اصلی ( زرد و قرمز و آبی ) به نسبت مساوری ترکیب شوند , نتیجه رنگ سیاه خواهد بود و نیز از ترکیب مناسب رنگ های طیف نور , رنگ سفید به دست خواهد آمد . 

عوامل و اثرات رنگ : 

مواد رنگی , از نظر فیزیکی و شیمیایی قابل تشریح و رنگدانه های قابل تجزیه می باشند . این مواد به وسیله حس بینایی و درک و دریافت مغزی , معنی و مفهوم انسانی و بشری می گیرند  . چشم و مغز از طریق مقایسه و سنجش , موفق به تشخیص می شود . تفاوت رنگ های ملون ( رنگی ) در مقایسه با رنگهای سیاه و سفید یا خاکستری و یا یک یا چند رنگ ملون ( رنگی ) دیگری مشخص می‌شود .

 خاصیت فیزیکی و شیمیایی رنگ , همان چیزی است که من آن را " اثر رنگ " می نامم . مواد رنگ و اثرات آن فقط در زمینه ی " چند سایگی های منظم " قابل تطبیق می باشد . در کلیه موارد دیگر , " عامل " رنگ به اثری جدید تبدیل می شود . 

چند مثال , این مسئله را روشن خواهد کرد :

( تصویر شماره ۵۸ کتاب ایتن ) : مربعی زرد را روی زمینه سفیدو بر روی زمینه سیاه نشان می‌دهد , روی زمینه سفید , رنگ زرد تیره تر و لطیف تر و ظریف تر است و روی زمینه سیاه رنگ زرد حالتی سرد و درخشنده پیدا می‌کند و وضعیتی مهاجم وار دارد .

( تصویر شماره 59 کتاب ایتن ) :  مربعی زرد را روی زمینه سفید بر روی زمینه سیاه نشان می‌دهد . قرمز روی سفید بسیار تیره دیده می‌شود و درخشندگی آن به ندرت تجلی می یابد . با این وجود روی زمینه سیاه , قرمز گرمایی نورانی میکند .

اگر مربع آبی , ابتدا روی زمینه سفید و بعد در زمینه سیاه دیده شود , آبی روی سفید اثر تیرگی و عمق را جلوه گر می کند و رنگ سفید درخشنده تر از زمانی خواهد شد که مربع زرد روی آن قرار داشت . روی زمینی سیاه , مربع آبی درخشندگی خاص با تشعشعی کمرنگ دارند . 

زمانی که اثرات آن مربع خاکستری روی آبی و قرمز-نارنجی مقایسه شود , رنگ مربع خاکستری روی آبی متمایل به قرمز به نظر می رسد , در حالی که همان خاکستری روی قرمز-نارنجی متمایل به آبی به نظر می‌آید .

وقتی که عامل و اثر , هم زمانی نداشته باشند , حالتی فرار , دینامیک , غیر واقعی و ناسازگار خواهیم داشت . همین نیروی مواد و خواص رنگ است که با ایجاد نوسانات خیالی به هنرمند امکان می‌دهد که ناگفته ها را بیان کند .

پدیده‌ای که بیان شد , در حقیقت باید تحت عنوان " همزمانی یا تقارن " دسته بندی شود . وقوع دگرگونی همزمان این امکان را به وجود می‌آورد که در فرآیند ترکیب رنگ , کار با اثر رنگ آغاز شده و اندازه و شکل سطوح نیز به تناسب آن ایجاد شود .

وقتی که موضوعی در نظر گرفته شد , طرح باید از این موضوع اولیه و حاکم بر کار , پیروی نماید . اگر رنگ مهمترین وسیله بیان حالت و مفهوم باشد , ترکیب رنگ باید از سطوح رنگی شروع ‌شود و این سطوح , خطوط را مشخص خواهند کرد . کسی که اول اول خطوط را رسم می کند بعد رنگ به آن می‌افزاید هرگز نخواهد توانست یک اثر رنگی خوب و واضح به تصویر بکشند . رنگ‌ها  , ابعاد و جهات مخصوص به خود دارند و سطوح را به شیوه خود , ترسیم می کنند . 

چرخه دوازده گانه رنگ به پیشنهاد ایتن

 در ادامه به بررسی این چرخه و قوانین موجود در آن در خصوص رنگها و ترکیب آنها صحبت خواهیم کرد.  ( اقباس از http://modasa3d.com/ )

رنگهای اصلی:

رنگهای اصلی (رنگهای مادر) سه رنگ قرمز، زرد و آبی هستند که از ترکیب هیچ رنگ دیگری به وجود نمی‌آیند به همین دلیل آنهارا رنگ اصلی و مادر مینامیم اما از ترکیب این سه رنگ به میزان متناسب می‌توان سه رنگ دیگر را در چرخه به وجود آورد.

رنگهای ثانویه:

رنگ‌های ثانویه یا درجه دو از ترکیب سه رنگ اصلی به صورت دو به دو حاصل می‌شود در واقع ترکیب دو رنگ اصلی به یک میزان و به وجود آمدن رنگهایی دیگر که قسمت میانی چرخه ایتن قرار می‌گیرند. به طور مثال:

آبی +قرمز = بنفش

زرد+قرمز= نارنجی

آبی+ زرد= سبز

رنگهای ترکیبی:

رنگهای ترکیبی یا درجه سه از ترکیب دو رنگ ثانویه و اصلی به وجود می‌آید با این تفاوت که میزان رنگ‌ها باهم برابر نیستند و نام گذاری آنها هم براساس شدت رنگ قالب میباشد .مثلا:

بنفش-آبی ، سبز-آبی ،قرمز –نارنجی ،سبز-زرد و…

رنگهای مکمل:

رنگهای مکمل در چرخه رنگ دقیقا روبه روی هم قرار دارند این رنگ‌ها در کنار هم به بالاترین شدت رنگی خود می‌رسند که این  تضاد در طبیعت به وفور یافت می‌شود.

رنگ‌های مشابه: 

رنگ‌هایی هستند که در چرخ رنگ در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و هماهنگی و هارمونی خوبی را پدید می‌آورند. به عنوان مثال رنگ زرد را که در نظر بگیریم، طیف زیبایی از رنگ‌های گرم را تشکیل می‌دهد که در نهایت این طیفاز سمت راست به رنگ قرمز و از سمت چپ به رنگ زرد می‌رسد.

رنگ‌های فعال و غیر فعال:

چرخه رنگ را می‌توان به دو بخش فعال و غیر فعال (سرد یا گرم) تقسیم کرد.رنگ‌های فعال از رنگ قرمز شروع و تا رنگ زرد -سبز خاتمه می‌یابد و رنگ‌های غیر فعال از سبز -زرد شروع و تا بنفش-قرمز ادامه می‌یابد.