سازه های آبی شوشتر،شاهکار مهندسی ساسانیان

آب ،همواره در شكل گيري تمدنها نقش بسزايي داشته، تا بدانجا كه كهن ترين تمدن هاي بشري در كنار رودخانه ها شكل گرفته اند.رود خروشان كارون نيز در جنوب كشور پهناور ايران، منشأ پيدايش تمدن هاي مهمی در سواحل خود بوده است.این رود،پس از خروج از تنگه هاي كوهستاني زاگرس ،به جلگه خوزستان وارد شده و در دشت شوشتر آرام مي گيرد.خاك مستعد و زمين هموار، به همراه آب فراوان رودهاي جاري در جلگه خوزستان، اين منطقه را به يكي از مهمترين قطبهاي كشاورزي كشور در طول تاريخ تبديل نموده است. اقتصاد وابسته به درآمد حاصل از كشاورزي باعث مي گرديده تا حكومت ها با توسعه اين بخش، سطح درآمد كشاورزان و متعاقب آن، درآمدهاي كشور را افزايش دهند. به همین منظور ، پیشینیان ،در دوره های مختلف براي ساخت، توسعه و مدیریت تأسيسات آبي در شوشتر كوشيده، و موفق به ساخت بي نظيرترين شبكه آبياري در اعصار كهن شده اند.

سازه‌های آبی تاریخی شوشتر مجموعه‌ای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند.این مجموعه، از بی‌مانندترین نمونه‌هایی است که جهت استفاده بهینه از آب در ادوار کهن مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.ویژگی خاص این شبکه آبیاری، ارتباط کارایی و بهم پیوستگی عملکرد عناصرش بوده که باعث شده تا عنوان نظام آبی شوشتر به آن تعلق گیرد. بند میزان، نهر دستکند گرگر، مجموعه آسیابها و آبشارهای گرگر، بند برج عیار،  پل بند شادروان، قلعه سلاسل و تاسیسات سردهانه نهر داریون، بندخاک و پل لشکر از جمله مهمترین عناصر این مجموعه هستند.

در طول قرن‌ها، بارش باران‌های بهاری در این نواحی، حجم زیادی از سیلاب را روانه‌ی دشت خوزستان می‌کرد. مناطق وسیعی زیر آب می‌رفت و در سایر مواقع سال بسیاری از نقاط خشک و بی‌آب می‌ماند.با به قدرت رسیدن ساسانیان، اردشیر بابکان دستور داد با احداث یک مسیر فرعی، رودخانه‌ی کارون را در شهر شوشتر به دو قسمت تقسیم کنند.برای تقسیم آب به احداث یک سد انحرافی نیاز بود که امروزه به آن «بند میزان» (Meezaan Dam) می‌گویند. این بند بنای ارزشمندی است که از دوره‌ی ساسانی تا امروز برجا مانده و در شمال شرقی شوشتر آب رودخانه‌ی کارون را به دو بخش تقسیم می‌کند.

اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر ،مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می‌آورد.تونل‌های سه‌گانه آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های متعددی تقسیم می‌شوند ،که پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب بصورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود. 

از از ویژگی‌های بسیار بارز مجموعه آسیابها و آبشارها، مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در روزهای کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنین را تأمین می کند. آب حاصل از پساب آسیاب‌ها بصورت آبشارهای مصنوعی زیبا، به محوطه‌ای حوضچه مانند می‌ریزد ،که منظره‌ای چشم نواز و دل‌انگیز را در مقابل دیدگان هر بیننده بوجود می‌آورد.

این مجموعه‌ی بی‌نظیر، به‌همراه سایر متعلقات مربوط به آن از جمله بند میزان، رودخانه‌ی گرگر و… در سال ۲۰۰۹ (۵ تیر ۱۳۸۸) ،طی نشست سی و سوم سازمان یونسکو به‌عنوان دهمین مجموعه‌ی آثار تاریخی ایران ،بر اساس معیارهای یک، دو و پنج این سازمان تحت عنوان «نظام آبی تاریخی شوشتر»، با شماره ۱۳۱۵ در فهرست آثار ماندگار جهانی ثبت گردید.

منبع:pezeshkangil و shushtarchtb