بررسی کهن ترین باشگاه ورزشی جهان:زورخانه

زورخانه، را می توان، از کهن ترین باشگاه ها و سازمانهای ورزشی جهان ،دانست.برای آنهایی که پایشان به زورخانه باز نشده، شاید این کنجکاوی وجود داشته باشد ،که معماری وطراحی فضای داخلی زورخانه چگونه است؟
معماری وچیدمان فضای داخلی زورخانه، نوع طراحی سردم (جایگاه مرشد) ، طراحی گود (جایگاه ورزشکاران)، طراحی جایگاه تماشاچیان و … در هر زورخانه متفاوت بوده و این فضاها، بر اساس امکانات و البته سلیقه مالک زورخانه طراحی می شوند.در گذشته ،بنای زورخانه، در مجاورت بازارها و مراکز اقتصادی قرار داشت و معمولا در مرکز مردمی‌ترین محله‌ها ساخته می‌شد.

ورود به زورخانه، از دری کوتاه ،با ارتفاع حدود 1/5 متر صورت می گرفت،به گونه‌ای که فردی که وارد و خارج می‌شد، خود را خم می‌کرد. این نوع معماری ،دارای فلسفه‌ای زیبا و انسانی است؛ زیرا شخص در هنگام ورود به زورخانه ،بدون زبان و کلام، به دیگران ادای احترام می‌کند و این مساله، ترکیبی از نیرومندی و فروتنی است.با پایین آمدن از دو یا چند پله از کف کوچه ،به پایین و کنار گود می رسید.علت پایین تر قرار گرفتن گود این بوده است که ورزشکار هنگام ورزش نسبت به دیگران کوچک تر به نظر آمده و احساس کبر و نخوت نکندو درواقع نشانگر خاکساری و فروتنی کسانی است که در گود جای می‌گیرند.

گود زورخانه ،را متناسب با وسعت فضای زورخانه، به صورت پنج ضلعی ، شش ضلعی یا هشت ضلعی می سازند ،اما در زورخانه هایی که بر اساس معماری صحیح و با آگاهی از پیشینه ورزشخانه های سنتی و باستانی طراحی شده باشند ،گود قطعا هشت ضلعی است. از کف گود تا لبه حدود 70 تا 90 سانتیمتر ارتفاع قرار دارد و طول هرضلع از هر سو از زاویه به زاویه حدود 8 متر است، که 20 نفر در آن ورزش می کنند. دور گود نیز، معمولا چهار ایوانچه مانند حمامهای قدیم قرار دارد. از دور گود تا جایگاه تماشاگران حدود 5/1 تا 2 متر فاصله است .به منظور جلوگیری از صدمات به ورزشکاران، سر تا سر لبه گود از جنس چوب و یا پلاستیک نرم پوشیده شده است.

زورخانه ها ،معمولا دارای بامی گنبدی شکل هستند. سقف زورخانه مدور و بلندای آن به 10 متر هم می رسد.نورگیرهای طاق گنبد، نیز یا 8 روزنه داشتند و یا به صورت ستاره هشت پر و با شیشه های ضخیم ساخته می شدند.نقش ستاره هشت پر، از معماری کهن و سنتی ایرانی معروف به شمسه (خورشیدی) گرفته شده است.

در کنار در ورودی به محوطه زورخانه ، سردم یا جایگاه مرشد قرار دارد تا به ورود و خروج ورزشکاران مسلط باشد و در جلوی آن چوب بست یا وسیله ای مانند آن، برای آویختن زنگ، برپا کرده و بر آن اشیایی از قبیل شمشیر ،کلاه خود، قمه ، زنجیر،پوست پلنگ ،زره ، سپر و پر قو  می آویختند. سکوی سردم ،نسبت به کف گود 1 تا 5/1 متر بلندتر است. بر روی سکو و زیر چوب بست اجاقی کنده می شد، که در آن آتش می ریزند و هرگاه اجاق نداشته باشند، منقلی زیر چوب بست می گذاشتند، تا مرشد تنبک خود را با آتش اجاق یا منقل گرم کند، تا صدایش رساتر شود.

برای هر یك از اجزاء ورزش زورخانه‌ای ، قطعات موسیقی ( سازی و آوازی ) وجود دارد ،كه مرشد آن را اجراء می‌كند.ریتم این قطعات را ( تندی و كندی ریتم و ملودی ، تأكیدها ، به تدریج تند و یا كند شدن‌ها، و غیره ) را مرشد بر اساس حس و حال موجود در فضای زورخانه و در بین ورزشكاران، تغییر می‌دهد .

 زنگ:

زنگ كه براي هماهنگي هرچه بيشتر ورزشكاران و مرشد و تعويض چشمه هاي ورزشي بكار مي رود شبيه كاسه و از جنس مس است كه از وسط آن ميله اي آويزان مي شود كه با برخورد آن به ديواره كاسه صدايي زيبا توليد مي شود. مرشد در زمان ورود يك شخص والامقام يا ورزشكار برجسته و پيشكسوت به محيط زورخانه زنگ را به صدا در مي آورد و ضربه اي به ضرب خود وارد می کند.

 ضرب:

ضرب يا طبل مرشد ،شبيه تنبك ولي از جنس سفال است ،كه دهانه بزرگ آن با پوست نازك دباغي شده، پوشانيده شده است و مرشد با نواختن آن با ريتمي مشخص حركات ورزشي را آهنگين و هماهنگ نموده و نسبت به ايجاد شور و اشتياق در بين ورزشكاران و تماشاگران مي كوشد.

• وسایل و تجهیزات ورزشهای زورخانه ای:

تخته شنا:

چوبی است هموار به درازای ۷۰ سانتی متر و پهنای ۷ و ستبری ۲ سانتیمتر و گاهی کوچکتر و بزرگتر از این اندازه هم ساخته می شود. به زیر تخته نزدیک دو سر آن دو پایه ذوزنقه ای به بلندی چهار سانتیمتر میخکوب شده است.

میل ورزش:

افزاری است چوبی و کله قندی و توپر، ته آن گرد و هموار و سر آن تخت یا گرد است و در میان آن دسته ای به درازای پانزده سانتیمتر فرو برده اند . وزن هر میل از پنج کیلو تا چهل کیلوگرم می باشد.

میل بازی:

مانند میل ورزش است، ولی دسته آن بلندتر از میل ورزش و وزنش کمتر از آن است، تا در هنگام بازی و پرتاب کردنش آسان باشد.وزن هر میل بازی از چهار تا شش کیلو گرم بیشتر نمی شود .

سنگ:

دو پاره و راست گوشه است که از درازا با بست های فلزی به یکدیگر چسبانیده شده و یک طرف آن هلالی است، طول سنگ یک متر و پهنای آن هفتاد سانتیمتر است. در میان سنگ سوراخی است که در آن دستگیره ای گذاشته اند و روی آن را با نمد یا کهنه پوشانده اند تا دست ورزشکار را هنگام سنگ گرفتن زخم نکند. وزن هر دو سنگ از بیست کیلو تا صد و بیست کیلو است. 

کبـّاده:

افزاری است آهنی، مانند کمان و سراسر تنه آن از آهن است و در میانش «جا دستی» دارد. طول آن نزدیک به صد و بیست تا صد و سی سانتیمتر است. چله کبـّاده زنجیری است ،شانزده حلقه ای و گاهی کمتر یا بیشتر  و در هر حلقه شش پولک آهنی دارد و میان آن جا دستی گذاشته شده است. وزن کباده از ده کیلو تا چهل کیلو است.

اول و آخر مردان عالم ختم به خیر