کاخ مروارید حیات دوباره می‌یابد؟

بخشی از تاریخ معماری مدرن جهان اینجاست / کاخ مروارید حیات دوباره می‌یابد؟

مجموعه‌ی فرهنگی - تاریخی کاخ مروارید که به لحاظ معماری، ارزش خاصی در تاریخ معاصر کشور دارد به دلیل بی‌توجهی این روزها وضعیت مطلوبی ندارد.
 

در حالی‌که بیشتر از یک سال است کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی استان البرز واگذار شده، این سازمان رقم ۱۵ میلیارد تومان را برای آنچه آماده‌سازی مجدد این بنا خوانده پیش‌بینی کرده است.با تملک مجدد میراث فرهنگی بر ۳۰ هکتار از مساحت این مجموعه که شامل کاخ اصلی نیز می‌شود، مسئولان فرهنگی استان البرز، خبر از برنامه‌ریزی برای بازسازی این اثر می‌دهند که طی سال‌های بی‌توجهی به آن، تا حد زیادی، تخریب شده است. وعده بازدید عمومی این بنای منحصربه‌فرد، بعد از بازسازی‌های اضطراری نیز از جانب مسئولان سازمان میراث فرهنگی، داده شده است.

کاخ مروارید در زمینی به گستردگی ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر زیربنا میان سال‌های ۴۷-۱۳۴۵ در مهرشهر کرج، ارم برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازه‌ی اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفره‌ماهی است که صدفی را در برگرفته است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به‌شکل دانه‌های مروارید اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطه‌ی بیرونی دریاچه نیز به‌شکل باله‌های سفره‌ماهی طراحی و اجرا شده است.

این بنا دربردارنده فضاهای گوناگونی ازجمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما و محل نگهداری پرندگان کمیاب است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، بخصوص نمای بیرونی آن‌که به‌صورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.

معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تأثیر از شیوه فرانک لویید رایت از پرآوازه‌ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام "عامری" شکل گرفته است.

بازسازی این کاخ از ساخت دوباره‌اش پرهزینه‌تر است

ناصر میرچی مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز درباره آخرین وضعیت بازسازی کاخ مروارید، روز گذشته به خبرگزاری مهر گفت: پس از واگذاری در این کاخ مستقر شده‌ایم و در سال گذشته بودجه ۱۵۰ میلیون تومانی برای آن در نظر گرفتیم. امسال نیز ۷۰۰ میلیون تومان دیگر اعتبار گرفته‌ایم تا کارگران فضای سبز آنجا را احیا کنند.

میرچی افزود: پیمانکار برای نشانه‌گذاری مسیرهای کاخ فعالیت می‌کند و ۳۰۰ میلیون نیز هزینه مرمت آن شده است. منتها کاخ مروارید عظیم و دارای ارزش‌های هنری و معماری زیادی است که ۵ هزار و ۷۰۰ متر مربع بنای مفید دارد. از سوی دیگر مرمت و بازسازی این کاخ از ساخت دوباره‌اش پرهزینه‌تر است. به همین علت پیش‌بینی شده که آماده‌سازی آن حدود ۱۵ میلیارد تومان هزینه داشته باشد.

وی به صحبت‌های دادستان کرج درباره کمک شهرداری برای نگهداری از فضای سبز کاخ هم اشاره کرده و ادامه داد: ازآنجاکه فضای سبز کاخ در محدوده شهری است باید شهرداری نیز به کمک ما بیاید. چون از ۸۰ هکتار زمین حدود ۳۰ هکتار به ما رسید.

میرچی گفت: زمانی که یک مجموعه در اختیار اداره‌ای قرار می‌گیرد آن اداره به‌طور حتم حضور خود را در آن مجموعه تثبیت می‌کند اکنون سند مالکیت کاخ مروارید هنوز به نام اداره میراث فرهنگی البرز نشده است. بااین‌حال در آنجا مستقر شدیم.

مدیرکل میراث فرهنگی البرز گفت: حتی اگر سند به نام میراث فرهنگی نشود، بازهم موظف به نگهداری از آن هستیم تاکنون جمعه‌بازار صنایع‌دستی را در آن راه‌اندازی کرده‌ایم. به‌این‌ترتیب هر جمعه صنعتگران هنرهای خود را در این کاخ به نمایش می‌گذارند.

میرچی از مقامات استان، سپاه و استانداری خواست تا همان‌گونه که همکاری کرده و این کاخ را در اختیار اداره میراث فرهنگی قرار دادند، نسبت به انتقال سند کاخ نیز اقدام کنند.

وی افزود: از سوی دیگر این کاخ ثبت ملی شده و فک ثبت به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست. بنابراین انتظار داریم تا سپاه سند مالکیت این کاخ را نیز به ما بدهد به‌محض انجام این کار در مدت یک ماه تکلیف کاخ را روشن کرده و با همکاری سازمان میراث فرهنگی و یا پیمانکار این فضا را به شکل آبرومندی قابل بازدید می‌کنیم.

میرچی در پایان تصریح کرد: استان البرز در مسیر عبور گردشگران چند استان قرار دارد و این کاخ بسیار بزرگ می‌تواند یکی از مراکز گردشگری به‌حساب آید.

کاخ مروارید به لحاظ معماری، ارزش خاصی در تاریخ معاصر کشور دارد

اوایل سال گذشته و به فاصله اندکی پس از واگذاری کاخ مروارید به سازمان میراث فرهنگی محمدحسن طالبیان، معاون این سازمان با بیان این‌که؛ مجموعه‌ی کاخ مروارید ازجمله اموال دولتی و آثار تاریخی استان البرز است که بخش‌هایی از آن به‌علت بی‌توجهی روبه خرابی است، اظهار کرد: معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن را به خود اختصاص داده، متأثر از شیوه‌ی تفکر "فرانک لویید رایت" پرآوازه‌ترین معمار آمریکایی در نخستین دهه‌های قرن اخیر است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام "عامری" شکل گرفته است.

به گفته‌ی او، پس از مرمت و نوسازی ساختمان کاخ و دکوراسیون داخلی آن، این مکان می‌تواند به‌عنوان یکی از گنجینه‌های با ارزش هنر و معماری معاصر دنیا مورد بازدید عموم مردم، به‌ویژه کارشناسان و علاقه‌مندان معماری، طراحان داخلی و متخصصان سازه قرار گیرد.

محمدرضا کارگر - مدیرکل امور موزه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری - نیز با تأکید بر این‌که حفاظت از جنبه‌های فرهنگی و تاریخی بناها و اماکن تاریخی ازجمله مجموعه‌ی کاخ مروارید در تخصص سازمان میراث فرهنگی است، ادامه داد: طبق مصوبه‌ی ابتدایی شورای انقلاب مقرر شد تمام بناهایی که جنبه و کاربری فرهنگی و تاریخی دارند، به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سپرده شوند.

او اظهار کرد: مجموعه‌های نیاوران و سعدآباد از جمله‌ی این اماکن هستند که برای حفظ جایگاه فرهنگی و تاریخی حفاظت و تصدی آن‌ها به سازمان میراث فرهنگی سپرده شده‌اند.

کارگر با اشاره به این‌که تنها سازمانی که می‌تواند جنبه‌ی فرهنگی این مجموعه‌ها را حفظ کند، سازمان میراث فرهنگی است، یادآوری کرد: مجموعه‌ی کاخ مروارید به‌عنوان یکی از اماکن باقی‌مانده از دوران‌های پیشین باید در معرض دید عموم قرار گیرد و ساختار موزه‌ای آن حفظ شود.

وی سازمان میراث فرهنگی را تنها سازمانی دانست که توانایی حفاظت از جنبه‌های تاریخی و فرهنگی این آثار را دارد.

مدیرکل موزه‌ها همچنین گفت: با توجه به لزوم حفظ جنبه‌های فرهنگی آثار و بناهای تاریخی، مجموعه‌ی تاریخی کاخ مروارید با حکم دادستان استان البرز به میراث فرهنگی واگذار شد، چراکه حفاظت و نگهداری از جنبه‌های فرهنگی این مجموعه فقط در تخصص سازمان میراث فرهنگی است.

کارگر افزود: با تصدی سازمان میراث فرهنگی بر مجموعه‌ی کاخ مروارید، این اثر تاریخی از نگاه اقتصادی مصون می‌ماند و جنبه‌ی فرهنگی آن حفظ می‌شود.

احمد محیط طباطبایی - کارشناس میراث فرهنگی - نیز در این‌باره یادآوری کرد: با توجه به این‌که بنیاد مستضعفان دارای اداره کل موزه‌هاست، در استفاده‌ی موزه‌ای از مجموعه‌ی کاخ مروارید قصور کرد.

او ادامه داد: مجموعه‌ی کاخ مروارید باید به‌عنوان اثری به‌جا مانده از یک دوران تاریخی به‌عنوان موزه در معرض دید همه قرار گیرد؛ اما بنیاد مستضعفان از این امر قصور کرد و همین امر موجب شد تا سازمان میراث فرهنگی به بازپس‌گیری این مجموعه اقدام کند.
محیط‌ طباطبایی اضافه کرد: مجموعه‌ی فرهنگی - تاریخی کاخ مروارید به‌لحاظ معماری، ارزش خاصی در تاریخ معاصر کشور دارد و باید به همین شکل حفظ شود.