از متروپل تا گلدن سیتی , یادی از معماران شاخص سینماهای تهران

۲۱ شهریور سالروز سینما نام‌گذاری شده، به همین مناسبت با تعدادی از معماران برجسته‌ای که طراحی سالن‌های سینمای مشهور تهران به نام آن‌ها ثبت ‌شده بیشتر آشنا می‌شویم.

بدون شک بخشی از نوستالژی علاقه‌مندان به سینما با معماری و ساختمان سینماها مربوط است و حس مکان، در کنار دیگر شاخصه‌های تجربه‌های خاطره‌انگیز می‌تواند در غنی کردن این تجربه‌ها تأثیر مهمی داشته باشد؛ به‌ویژه اینکه معماران شاخص با طراحی‌های اثرگذارشان پشت چنین خاطره‌هایی باشند. در ۲۱ شهریور که سالروز سینما نام‌گذاری شده، با تعدادی از معماران برجسته‌ای که طراحی سالن‌های سینمای مشهور تهران به نام آن‌ها ثبت شده بیشتر آشنا می‌شویم.

سینما رادیو سیتی و سینما مولن روژ :

حیدر قلی خان غیایی شاملو (۱۳۰۱ – ۱۳۶۴) یکی از پیشگامان معماری نوین ایران است. او در سال ۱۹۴۷ میلادی از دانشگاه تهران در رشته معماری فارغ‌التحصیل شد و در سال ۱۹۵۲ گواهی (DPLG) خود را از مدرسه هنرهای زیبای پاریس (بوزار) دریافت کرد. او در همین سال برنده جایزه " Prix de Vienne " شد. او در سال ۱۹۷۴ میلادی به‌عنوان معمار سلطنتی و مشاور معماری شاه ایران برگزیده شد. وی همچنین به‌عنوان استاد در دانشگاه تهران به تدریس معماری پرداخت (آتلیه غیایی) و چندین نسل از معماران را آموزش داد.

غیایی طراح دو سینمای مهم پایتخت هم هست. سینما رادیو سیتی که طراحی نمای ورودی آن به سبک "گوگی" و ترکیبی از هنر و معماری است انجام شده. اساس این طراحی طبق اصول مدرنیته و تعادل بین فرم‌های منحنی و مستقیم بود. چراغهای نئون قرمز رنگی با شکل‌های هندسی عجیب بر روی نما نصب شده بودند و شب‌ها به‌صورت خیره‌کننده‌ای روشن می‌شدند تا جلوه‌ای مدرن به سینما بدهند. و دیگر سینما مولن‌روژ که اکنون سینما سروش از دیگر سینماهای قدیمی تهران است. این سینما در روز ۲۴ مهر ۱۳۳۵، با نمایش فیلم بندباز افتتاح شد.

سینما آسیا :

سینما آسیا از سینماهای قدیمی تهران است. این سینما که تعطیل و نیمه مخروبه شده است در تقاطع خیابان ولیعصر با خیابان جمهوری قرار دارد.

سینما آسیا در سال ۱۳۳۷ توسط "امرلال هندوجا"، "نارانداس بگواندلاس" ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفته بود. این سینما که جزو اولین سینماهای تهران است با ۹۶۲ صندلی کار خود را آغاز کرد. طراح سینما آسیا هوشنگ سیحون است. این سینما حدود پنجاه سال فیلم‌های سینمای ایران را نمایش داد.

سینما گلدن سیتی :

اوژن آفتاندلیانس (زاده ۱۲۹۲-وفات ۱۳۷۶ ش)، معمار، در تبریز به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات عالی در رشتهٔ معماری از مدرسه هنرهای زیبای پاریس بود.

آفتاندلیانس به مدت سی سال در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. سینما گلدن سیتی که امروز با نام سینما فلسطین می‌شناسیم از طراحی‌های آفتاندلیانس است که در سال ۱۳۴۸، افتتاح شده است.

سینما نیاگارا :

این سینما در سال ۱۳۳۷ با نام نیاگارا و با ۹۶۰ صندلی تأسیس شد. این سینما تنها یک سالن پخش فیلم داشت که شامل سالن طبقه همکف و بالکن طبقه دوم می‌شد که با تفکیک این دو طبقه بالکن سینما به سالنی مستقل تبدیل و کافه آن در راهرو سالن طبقه دوم قرار داشت. سینما جمهوری چندی پیش به‌طور کامل بازسازی و تبدیل به دو سالن نمایش شده بود. در دهه ۴۰ اولین سینمای ایران بود که به سیستم صندلی‌های متحرک (rocking chairs) مجهز شد. ساختمان سینما توسط یک مهندس هندی ساخته شده بود اما توسط معمار سرشناس ایرانی پل آبکار، به سینما تبدیل شد.

پل آبکار در سال ۱۲۸۷ خورشیدی در خانواده‌ای نسبتاً مرفه دیده به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان "سن لویی" تهران گذراند و در سال ۱۳۰۴ برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. دیپلم متوسطه خود را از دبیرستان اورلئان فرانسه گرفت و در همان سال در "دانشگاه سن لوک"، بروکسل در رشته معماری دوره‌های شبانه مجسمه‌سازی، مقاومت مصالح، دکوراسیون و منبت‌کاری را نیز طی کرد. وی در سن ۶۱ سالگی در اردیبهشت ۱۳۴۹ درگذشت.

سینما متروپل، سینما دیانا :

سینما متروپل در سال ۱۳۲۵ با اکران فیلم "نگهبان مبارز" فعالیتش در خیابان لاله‌زار تهران آغاز کرد. معمار این بنا وارطان هوانسیان بود که پیش از آن معماری ساختمان‌هایی چون هتل دربند تهران، سینما دیاموند، ساختمان مرکزی بانک سپه در تهران و... را انجام داده بود. این سینما که یکی از معروف‌ترین سینماهای تهران بود در سال ۱۳۸۷ تعطیل شد.

سینما دیانا دیگر اثر هوانسیان که امروز کماکان با نام سینما سپیده فعالیت می‌کند، در سال ۱۳۲۲ تأسیس شد.

هوانسیان پس از مهاجرت به تهران و تدریس در مدارس ارمنیان، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. او از "مدرسه مخصوص معماری" پاریس فارغ‌التحصیل شد و در بازسازی خرابی‌های جنگ در این شهر شرکت داشت. در ابتدا رشته نقاشی را انتخاب کرد، اما به توصیه اطرافیان آن را رها کرد و معماری خواند. به دلیل استعدادش در این رشته موفق شد تجربیات ارزشمندی را نزد هانری سواژ (معمار برجسته فرانسوی) کسب کند.

هوانسیان از نخستین کسانی بود که در برابر معماری سنتی ایستاد و معتقد بود باید دست از تقلید گذشتگان برداشت و به معماری مدرن روی آورد. او از پیشروترین معماران ایرانی در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ شمسی بود.