باغ ملی، میدان مشق ،, کاخ شهربانی ،معماری نئوکلاسیک ایرانی

کاخ شهربانی ساختمانی است که در سال ۱۳۱۵ در میدان مشق در مرکز شهر تهران برای اداره شهربانی تهران ساخته شد.
 

به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان زیباسازی، وزارت امور خارجه در سال ۱۳۸۱ کاخ شهربانی را از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی خریداری نمود و پس از بازسازی آن در دهه گذشته، این ساختمان را با نام ساختمان شماره ۷ وزارت خارجه مورد بهره‌برداری اداری خود قرار داد.

این ساختمان نزدیک به ۲۱ هزار متر مربع زیربنا دارد که در سه‌طبقه بنا نهاده شده است. فضای درونی آن گچ‌بری و آینه‌کاری کار شده و فضای برونی آن نیز نقش‌های برجسته روی بدنه و ستون‌ها و تندیس‌های الهام گرفته از معماری دوران هخامنشی است.

با روی کار آمدن رضا خان نیاز به راه‌اندازی نهادهای مدرن مانند بانک‌ها، دادگستری، ثبت احوال، اداره‌های دولتی و مانند آن‌ها به گونه‌ای روزافزونی احساس می‌شد؛ اما طراحی و اجرای ساختمان این‌گونه نهادها با روش‌های سنتی عملاً ممکن نبود زیرا این‌گونه نهادها نیازمند معماری و فضاهای خاص خود بودند. در ساخت بنای عمارت شهربانی تهران، تأثیر سبک معماری نئوکلاسیک اروپائی به چشم می‌خورد. ورود این سبک به ایران مربوط به عصر صنعت و شروع حکومت رضا خان است. سبک معماری نئو کلاسیک را معمارانی چون آندره گدار و نیشر، در ایران رواج دادند و معماران ایرانی نیز در ساخت‌وسازهای سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۸ متأثر از این سبک به فعالیت‌های هنری خود پرداختند، که عمارت شهربانی، یکی از این بناهای ارزشمند باقی‌مانده از آن دوره است. معمارانی که در این دوره از پیشروان آوردن معماری اروپایی به تهران بودند، یا خود شهروندان اروپایی بودند یا دانش‌آموختگان دانشگاه‌های اروپا.

این معماران گونه‌ای نوین از معماری را پدید آوردند که می‌توان با اغماض آن را معماری نئوکلاسیک ایرانی نامید. بر پایه این‌گونه از معماری درون و سازه ساختمان بر پایه معماری مدرن طراحی شده اما در تزئینات و نماسازی‌هایش از معماری ایران باستان بهره گرفته می‌شد.

کاخ شهربانی نمونه‌ی برجسته‌ای برای این‌گونه معماری است. نما، سرستون‌های با نماد جانوران اساطیری، سنگتراشی‌ها و نقش سربازان هخامنشی و سنگ‌نبشته‌های این ساختمان کاملاً از روی معماری دوران هخامنشی از تخت جمشید الگوبرداری شده است و پلکان‎های دوطرفه سنگی آن یادآور معماری کاخ آپادانا است.

سازنده این کاخ قلیچ باقلیان و طراح آن معمار برجسته ارمنی گابریل گورکیان بود.

هنرمندان نئوکلاسیک به تلفیق و بازگشت به دوره‌های هنری گذشته، اعتقاد دارند، که در ایران این تأثیر با بازگشت به سبک معماری دوران هخامنشی همراه بوده است. در نمای مجموعه ساختمان‌های عمارت شهربانی، معماری دوران هخامنشی، پارتی و ساسانی نقش بسته است، معماران در آن دوره می‌کوشیدند شکوه ازدست‌رفته ایران را با الگو گرفتن از معماری باستان بازسازی کنند. این ساختمان ﮐﺎﻣﻞ‌ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداری از ﮐﺎخ‌های پارسه و ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ است.