قرار دیپلماتیک با چاشنی معماری

ذوق زدگی اشتاین مایر در بازدید بناهای تاریخی تهران

وزیر امور خارجه آلمان پس از دومین سفرش در سال جاری به تهران نشان داده که علاقه خاصی به معماری بناهای تاریخی ایران پیدا کرده است.

عکس‌العمل‌های دیدنی فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان که در روزهای اخیر به تهران سفر کرده بود، طی بازدید تعدادی از بناهای شاخص و تاریخی تهران اتفاق افتاد که او را ذوق‌زده کرد و به ابراز شگفتی واداشت.

در تصاویری که از حضور فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان، در ساختمان وزارت خارجه و عمارت بهارستان منتشر شده، آنچه بیش از همه به چشم می‌آید شگفتی او از معماری این بناهاست. در حاشیه دیدار با مقامات ایرانی، او به کاشی‌های گل و مرغ خیره شده و خود را در دیوار آیینه‌ای می‌بیند، درحالی‌که لبخند به لب دارد از سقف عکس می‌اندازد و با همراهانش در کنار خاتم کاری‌ها، سلفی می‌گیرد.

پیش‌از‌این در سفر پیشین اشتاین مایر، تصاویر بازدید او از کاخ مرمر خبرساز شده بود و این روزها بار دیگر معماری بناهای تاریخی ایران، او را به شگفتی واداشت؛ گویی پیش‌از‌این هیچ وقت نظیر چنین سازه‌هایی را ندیده است.

دیدار در کاخ شهربانی

دیدار اشتاین مایر با همتای ایرانی خود، شامگاه سه‌شنبه در وزارت خارجه اتفاق افتاد و بازدید از «کاخ شهربانی» از حاشیه‌های این قرار دیپلماتیک بود. ناگفته پیداست که این بنا باوجود معماری بی‌بدیل نظر همگان را به خود جلب می‌کند؛ ساختمانی با سر ستون‌های اساطیری که در سال 1315 در باغ ملی (میدان مشق) برای اداره شهربانی ساخته شد. این ساختمان نزدیک به 21 هزار متر مربع زیربنا دارد که در سه طبقه بنا نهاده شده است. فضای درونی آن با گچ‌بری و آینه‌کاری، کار شده و فضای بیرونی آن نیز نقش‌های برجسته روی بدنه و ستون‌ها و تندیس‌های الهام گرفته از معماری دوران هخامنشی به چشم می‌خورد.

نمای بیرونی ساختمان، سرستون‌هایی که یادآور کاخ‌های پارسه و تخت جمشید است، سنگتراشی‌ها و نقش سربازان هخامنشی و سنگ نبشته‌ها که از معماری دوران هخامنشی الگو گرفته و همچنین پلکان‎‌ دو طرفه سنگی آنکه از معماری کاخ آپادانا الگو گرفته، همگی نمودی از معماری ایرانی است که در دوره رضاشاه بنا شد.

قلیچ باقلیان، سازنده این کاخ است و طراح آن معمار برجسته ارمنی گابریل گورکیان. این بنا در سال 1381، توسط وزارت امور خارجه از نیروی انتظامی کشور خریداری شد و پس از بازسازی در دهه گذشته، با نام ساختمان شماره ۹ وزارت خارجه مورد بهره‌برداری اداری این وزراتخانه قرار گرفت تا بسیاری از دیدار‌های مقامات در آن رقم بخورد.

عمارت بهارستان

دیدار با علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، صبح دیروز در ساختمان مشروطه مجلس اتفاق افتاد؛ ساختمانی که به نام مجلس شورای ملی و عمارت بهارستان شناخته می‌شود. ساختمانی با ترکیبی از سنت و تجدد که از گذشته تا امروز به جز اینکه نهادی برای قانون‌گذاری بوده، مظهر سبک معماری محکم و استوار نیز هست.

بنای اولیه این کاخ توسط میرزا مهدی خان شقاقی‌، ملقب به ممتحن‌الدوله‌ درسال ۱۲۹۸ ق‌، برای میرزا حسین خان مشیرالدوله‌، ملقب به سپهسالار، نخست وزیر ناصرالدین شاه، ساخته شد تا در نهایت درآخرین سال حکومت سلسله قاجار، یعنی درسال ۱۳۰۳ ش‌، استاد جعفر خان معمارباشی نمای غربی ساختمان را با آجر به سبک باروک اجرا کند.

کاخ مرمر

در جریان سفر گذشته اشتاین مایر به ایران که اواخر مهر امسال پس از 12 سال اتفاق افتاد، او برای شرکت در نشست کنفرانس امنیتی مونیخ و دیدار با مقامات کشورمان وارد تهران شد و از کاخ مرمر هم بازدید کرد. این کاخ پیش‌از‌این مقامات دیگری را هم محو تماشای خود کرده بود. وقتی خرداد امسال حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق به ایران آمد، هنگام ورود به دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام (مجموعه قدس) برای دقایقی به بازدید از این بنا مشغول شد.

وزیر امور خارجه آلمان نیز در جریان دیدار با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از بخش‌های مختلف ساختمان مجمع تشخیص مصلحت نظام بازدید و از خاتم‌کاری‌های آن ابراز شگفتی کرد. کاخی که در تقاطع خیابان‌های ولیعصر - امام خمینی(ره) تهران در سال 1316 به دستور رضاشاه و توسط معمار ایرانی «لئون تادوسیان» ساخته شد.

گفته می‌شود که نقشه اصلی این کاخ به‌وسیله خود رضا شاه طرح شده بود اما معمارانی که دست‌اندرکار ساخت آن بودند خیلی زود از کار اخراج شدند و ادامه کار به دست لئون تادوسیان معمار ایرانی-ارمنی معروف آن زمان داده شد و به سرانجام رسید. زمین این بنا متعلق به شاهزادگان قاجاری و ازجمله خاندان فرمانفرماییان بود که با به قدرت رسیدن رضاشاه مصادره شد.

گنبد زیبای این بنا برگرفته از گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان است که به‌وسیله استاد حسین لرزاده کاشی‌کاری شده است. ساختمان کاخ مرمر در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید و در ساختن آن اساتید معماری و هنرهای تزئینی سنتی مانند؛ استاد محمد کاظم صنیع خاتم و حسین طاهرزاده بهزاد مشارکت داشتند.

این کاخ در ابتدا به عنوان محل زندگی و کار رضاشاه مورد استفاده قرار گرفت و تا پیش از تدوین قانون خزانه ملی، جواهرات سلطنتی از کاخ گلستان به این کاخ منتقل‌شده و در زیر زمین آن نگهداری می‌شد.

در دوره محمد رضاشاه، از این کاخ به عنوان دفتر رسمی شاه و محل برگزاری ملاقات‌ها و شرفیابی‌ها استفاده می‌شد. مراسم ازدواج محمد رضا شاه با فوزیه و نامزدی او با فرح پهلوی در این کاخ برگزار شده است. با ترور شاه در محوطه این کاخ و انتقال دفتر کار او به کاخ صاحبقرانیه، این کاخ در سال ۱۳۵۵ به موزه تبدیل شد و تا سال ۵۷ با عنوان موزه پهلوی قابل بازدید برای عموم مردم بود. ازجمله موارد به نمایش درآمده در این موزه، لباس افسری و کلاه گلوله خورده شاه در واقعه ترور ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ بود.

پس از انقلاب، موزه تعطیل شد و از این کاخ مدتی به عنوان مقر کمیته انقلاب اسلامی استفاده می‌شد. پس از مدتی این کاخ متروک ماند تا در اواسط دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، مجمع تشخیص مصلحت نظام به این کاخ نقل مکان کرد. امروزه از این بنا در مکاتبات دولتی به عنوان ساختمان قدس یاد می‌شود. بخش‌هایی از کاخ مرمر در سال ۱۳۸۷ مرمت و بازسازی شد.