نگاهی به دومین جلد از کتاب ​آثار معماری قدسی , حسین زُمَرشیدی

معماری ایرانی منطبق بر اصول، منطق و فلسفه

نگاهی به دومین جلد از کتاب ​آثار معماری قدسی , حسین زُمَرشیدی

حسین زُمَرشیدی از معماران سنتی‌کار ایرانی در کتاب "آثار معماری قدسی" هنر کاشی‌کاری و سفال‌گری در دوره‌های مختلف از عصر هخامنشیان تا دوران معاصر را از نظر گذرانده و درباره بناهای مختلف در شهرهای مختلف ایرانی به تفصیل توضیح داده و معماری آن‌ها را بررسی کرده است.

به گزارش هنرآنلاین به نقل از ایبنا؛ حسین زُمَرشیدی یکی از معماران سنتی‌کار ایرانی و عضو فرهنگستان هنر و هیئت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی بود. این هنرمند سال ۱۳۸۱ از سوی ستاد بنیاد چهره‌های ماندگار، به عنوان "چهره ماندگار در عرصه معماری سنتی کشور" برگزیده شد و شش سال پس از آن نیز، از طرف رئیس‌جمهوری ایران با عنوان پدیدآورنده هنرهای قدسی و الهی معماری اسلامی برای قرآن و خادم برگزیده قرآن کریم مورد تجلیل و تقدیر قرار گرفت. وی همچنین سال گذشته در 79 سالگی درگذشت.

زمرشیدی در معماری و کاشی‌کاری گنبد سبز مشهد، آرامگاه امامزاده محروق نیشابور، آرامگاه شیخ احمد جامی تربت جام و آرامگاه خواجه ربیع، نقش داشت. وی در زمان حیات خود کتاب‌‌های مختلفی درباره معماری ایرانی و تعمیر و نگهداری ساختمان نگاشته است؛ همچنین کتاب "آثار معماری قدسی" را که شامل تعدادی مقاله در باب آثار معماری اسلامی ایرانی است در دو جلد نگاشته است؛ که جلد دوم این اثر با همین عنوان امسال از سوی نشر زمان منتشر شد.

این کتاب شامل 12 مقاله با عناوین "مبانی معماری ایرانی"، "گذری بر معماری طاقی ایران از دوران باستان تا معاصر"، "پدیده‌های بدیع معماری ایران از نیمه قرن اول هجری تا دوره ایلخانی"، "هنر کاشی‌گری و کاشی‌کاری معماری ایران تا پایان دوره تیموری"، "مسجد بی‌نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای مقدسی معماری"، "سیر تحول کاشی‌کاری در آثار معماری دوره صفویه تا امروز"، "حرفه و هنر کاشی‌سازی و کاشی‌کاری از مکتب اصفهان"، "معماری مساجد ایران و هنرهای قدسی آن"، "یادی از اندود ساروج و ساروج‌بری و سایر هنرهای معماری..."، "معماری حمام‌های ایران"، "آموزه‌های معماری ایرانی و ساختمان‌سازی مسکونی" و "شگفتی‌های معماری اسلامی در "کاخ الحمرای اسپانیا" است که در بخش‌های مختلف کتاب گنجانده شده است.

معماری ایرانی بر اساس اصول، منطق و با فلسفه

زمرشیدی در مقاله "مبانی معماری ایرانی" از معماری پیش از اسلام و بعد از اسلام سخن می‌گوید که همواره آن را بر اساس اصول، منطق و با فلسفه می‌داند که در هیچ کجای دنیا نظیر نداشته و آثار بعدی همانند آن‌ تقلید از معماری ایرانی است. این هنرمند همچنین در این مقاله به معماری شهر سوخته،‌ چغازنبیل و آثار عصر هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان پرداخته است؛ در قسمتی از این مقاله می‌خوانیم "جدا از هنر حجاری، هنر سفال‌گری، کاشی‌گری و کاشی‌کاری، مفرغ و مطلاکاری و... نیز در دوره عظیم هخامنشی به سر حد کمال مطلوب رسید."

زمرشیدی در این مقاله درباره طاق‌ کسری نیز نوشته است و به ویژگی‌های هنری این کاخ و مصالحی که در آن به کار رفته است پرداخته و همچنین اشاره می‌کند که درباره ایوان مداین 90 بیت در شاهنامه وجود دارد و خاقانی نیز درخصوص این بنا شعری سروده است.

قوس و طاق در دوره جمهوری اسلامی

زمرشیدی معماری ایران را در جهان، دارای جایگاه خاص می‌داند و در "گذری بر معماری طاقی ایران از دوران باستان تا معاصر" اطلاعاتی در این خصوص ارائه می‌دهد. همچنین درباره پوشش‌های طاقی صحبت می‌کند که حدود پنج‌هزارسال پیش در بین‌النهرین دیده شده است و برج و بارو در تپه‌های نوشیجان در نزدیکی همدان را مثالی برای دژهای مستحکم اطراف شهرها عنوان می‌کند. این هنرمند در ادامه از دوران مادها و دو آتشدان محراب مقدس می‌نویسد و اطلاعاتی درباره آن می‌دهد. از ستون‌های سنگی هخامنشیان می‌گوید و بقایای  معماری طاقی در دروه اشکانی و ساسانی را بررسی می‌کند.

این نویسنده و معمار در این مقاله به بناهای طاقی صدراسلام مانند مسجد فهرج یزد، قوس در بناهای طاقی، طاق، گوشه‌سازی، گنبدهای یک پوششه و دو پوشه متصل، گنبدهای صندوقه‌ای، گنبدهای رک، گنبدهای دوپوش گسسته و گنبدهای چوبی پرداخته و درباره طاق‌پوش‌ها در ایران، کابرد قوس و طاق در دوره سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه، زندیه، قاجاریه، دوره پهلوی اول و دوم می‌نویسد تا می‌رسد به دوران جمهوری اسلامی. در قسمتی از این مقاله آمده است که "در این دوره کاربرد قوس در ساختمان‌های مسکونی، اداری و... بسیاری بی‌رنگ شده، اما استفاده از انواع قوس‌ها در ساخت و ساز بناهای مذهبی خصوصا مساجد و موارد دیگری مورد توجه بوده است."

آتشکده داراب به مسجد تبدیل شد

در بخش "پدیده‌های بدیع معماری ایران از نیمه قرن اول هجری تا دوره ایلخانی" می‌خوانیم که "آتشکده داراب از طراحی خاص برخوردار است و با استفاده از سنگ و طاق‌پوش‌های ستبر از اواخر دوره ساسانی در فارس برپاست. با ظهور اسلام در ایران این بنا با تعمیراتی، به مسجد تبدیل شد و نام مسجد سنگی داراب شهرت گرفت. این مسجد قرن‌ها برای نمازهای روزانه و مراسم مذهبی مورد استفاده بوده است و امروزه همچنان پابرجاست." در این مقاله زمرشیدی روند معماری ایران را از قرن اول هجری بررسی می‌کند و به نمونه‌های از آن مانند منارجنبان مدرسه دو منار طبس در دوره سلجوقی اشاره می‌کند و در نهایت اظهار می‌کند که معماری هر دوره و رازهای آن سبب راهکارهای دوره‌های بعد و خلق آثار بدیع شد و از نقش حمله مغول می‌گوید که اگر نبود ارزش معماری ایرانی بیشتر بود.

کاشی‌گری از دوره عیلامی تا تیموری

زمرشیدی ریشه هنر کاشی‌کاری را در هنر سفالگری می‌داند و در مقاله‌ای با عنوان "هنر کاشی‌گری و کاشی‌کاری معماری ایران تا پایان دوره تیموری" به تفصیل به این موضوع پرداخته است. نویسنده این هنر و انواع آن را در دوره‌های مختلف از عیلامی و هخامنشی گرفته تا ساسانی و تیموری را مورد بررسی قرار داده است. همچنین به انواع لعاب‌ها، کاشی‌کاری معرق و هندسه نقوش، کاشی خشتی کوکبی و کاشی مُهری اشاره کرده است. در قسمتی از "کاشی زرین‌فام" می‌خوانیم "این کاشی بسیار ارزشمند از هنر تکامل یافته کاشی‌های سلطان سنجری دوره سلجوقی و خصوصا کاشی‌های خشتیِ زیر رنگیِ منقوش بر جسته دوره ایلخانی و از بناهای "تخت جمشید" الهام گرفته، اما در اندازه‌های بسیار کوچک هندسی با ویژ‌گی‌های بسیار هنرمندانه و با الهام از کاشی‌های یاد شده ساخته شد."

مسجد گوهرشاد اصل معماری ایران و جهان

پنجمین مقاله کتاب "آثار معماری قدسی" به مسجد گوهرشاد و معماری آن اختصاص دارد. این معمار سنتی‌کار اصل و اساس معماری برای ایران و جهان را بنای این مسجد پرمحتوای تیموری می‌داند. درباره چهار ایوان مسجد گوهرشاد و شاخص‌ترین ایوان آن مقصوره، گلدسته‌ها، شبستان و صحن مسجد، تزئینات گنبد این مسجد و غرفه‌سازی‌های مسجد گوهرشاد را می‌توان در مقاله‌ای با عنوان "مسجد بی‌نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای مقدسی معماری" خواند. در بخشی از این مقاله می‌خوانیم که "شبستان‌های بزرگ در طرفین ایوان مقصوره و دو ایوان شرق و غربی واقع شده‌اند که به شکل چهل ستونی و طویل اجرا شده است و به نام شبستان‌های زمستانی نیز معروف‌اند."

زمرشیدی در مقاله بعدی نیز درباره تحولات کاشی‌کاری و شیوه‌های کاربردی این هنر در عصر صفوی صحبت می‌کند و درباره کاشی‌کاری و مدل‌های مختلف آن در دوره‌های مختلف تا عصر حاضر توضیحاتی می‌دهد و به دنبال راه‌حلی برای بهره‌گیری از این پدیده‌ها در تزیینات معماری اسلامی و ایرانی است. در بخشی از مقاله "سیر تحول کاشی‌کاری در آثار معماری دوره صفویه تا امروز" می‌خوانیم "در این دوره از وجود کاشی‌های "گل مِگُلی" استفاده می‌شد که روند تهیه آن همان روش کاشی‌های خشتی گِلیِ "قازمقازی" دوره قاجاری برای قصابی‌ها و... با رعایت بندهای عمودی و افقی بوده است."

ساخت نخستین حمام‌ها توسط ایرانیان

این هنرمند و استاد ایرانی در ادامه روند کتاب‌ اشاره‌ای به حمام ایرانی و نوع معماری آن دارد و معتقد است در طول تاریخ این ایرانیان بودند که حمام ساختند و پس از آن مردم جهان ساخت آن را فرا گرفتند. در این مقاله پیشینه ساخت حمام بررسی می‌شود که آن را به دوران پیشدادیان مربوط می‌دانند و در ادامه به طرح، شیوه ساخت و مسائل بهداشتی حمام پرداخته است. همچنین زمرشیدی سطوری از این مقاله را به حمام شازده تبریز، حمام سلطان میراحمد کاشان و حمام گنج علی خان کرمان اختصاص داده است.

کاخ الحمرا و معماری آن

آخرین مقاله این کتاب نیز به معماری اسلامی کاخ الحمرای اسپانیا مربوط است که با عنوان "شگفتی‌های معماری اسلامی در "کاخ الحمرای" اسپانیا" منتشر شده است. زمرشیدی توضیحاتی درباره ساخت این کاخ و بنای آن می‌‌دهد و بخش‌های آن را تشریح می‌کند؛ "بخش اول شامل سرسرای عمومی که محل شور و دادرسیِ قضاوت بوده و این بخش دارای اتاق‌های متعدد و همچنین اتاق‌هایی برای محافظین و سربازخانه نیز بوده است. در قسمتی از این بخش اصطبل‌های متعدد و همچنین در این ناحیه مسجد کوچکی برای نمازگزاران ساختمان شده است." همچنین در ادامه نیز نگاهی به تزیینات کاخ الحمرا داشته است.

کتاب "آثار معماری قدسی" تالیف حسین زمرشیدی در 2100 نسخه، 427 صفحه و با قیمت 71000 تومان از سوی ​انتشارات زمان منتشر شده است.