مردی که «تخت جمشید» را با هزینه شخصی خود به ثبت جهانی رساند.

شهریار عدل، عامل ثبت جهانی آثار تاریخی ایران همچون میدان نقش جهان و تخت جمشید برای نخستین بار در کشور بود.این باستان‌شناس و کارشناس تاریخ هنر و معماری، که روز یکشنبه، ۳۱ خرداد درگذشت ،کارنامه‌ای پربار از خود به جای گذاشته است.به بهانه درگذشت این شخصیت مهم،ستاوین نگاهی به زندگی و کارنامه بلندبالای خدمات او در جهت شناسایی، مرمت و حفظ فرهنگ و هنر ایران، چه در داخل و چه در خارج از مرزهای ایران،خواهد داشت.با ما همراه شوید...

شهریار عدل ، ششمین فرزندِ پسر خانواده‌ا‌ی با سوابق اجتماعی و فرهنگی بالا بود،که بعد از تحصیلات ابتدایی به فرانسه رفت.وی که به گفته خودش "از بچگی دنبال تیله جمع کردن بود" این علاقه به "گردآوری" را با تاریخ ایران پیوند داد و در قالب باستان‌شناسی پی گرفت.اما مادرش که تصمیم‌گیرنده نهایی خانواده آن‌ها بود چندان به این شاخه علاقه نداشت و از آن‌جا که برادرش همایون در مدرسه معماری پاریس درس می‌خواند، او هم تحصیلات عالی‌اش را در رشته معماری آغاز کرد.اما عدم علاقه‌اش به معماری باعث شد، به جز تاریخ معماری و مرمت، درس‌های زیادی در این رشته نگیرد و تحصیلاتش را نیمه‌تمام رها کند. این‌بار تصمیم گرفت مستقیم به سراغ رشتۀ تحصیلی مورد علاقه‌اش برود و در دانشگاه لوور تاریخ عمومی هنر، باستان‌شناسی شرق و تاریخ هنر دوره اسلام بخواند.

بعد از بازگشت به ایران یکی از اولین پروژه‌های میدانی‌اش کار روی دامغان بود (بخشی از خانواده او هم از همین ناحیه بودند) ،که بعدها به شهر بسطام نیز گسترش یافت، منطقه‌ای که به گفتۀ او "آیینه معماری ایران" از ۱۲۰۰ سال پیش تا امروز است.

او یکی از بانیان آغاز کار حفاری شهر ری در سال ۱۳۵۵ بود که به علت توسعه تهران در خطر محو شدن قرار داشت. در کنار آن یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های شهریار عدل مرمت مسجد زوزن در نزدیکی شهر خواف است.در سال‌های آغازین بعد از انقلاب که بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی متوقف شده بود، عدل هم‌چنان به کار ادامه داد.در همین دوران او نه تنها توانست کار ثبت آثار تاریخی مهم ایران در یونسکو را که کارهای اداری‌ اش از پیش از انقلاب آغاز شده بود به سرانجام برساند، بلکه به گفته خودش با واسطه قرار دادن صادق قطب‌زاده، رئیس وقت رادیو و تلویزیون ایران، از آیت الله روح الله خمینی خواست تا با صدور حکمی جلوی کندوکاوهای غیرقانونی در گوشه و کنار ایران را بگیرد.

به علاوه او در برگرداندن نفیس‌ترین نسخه شاهنامه، شاهنامۀ تهماسبی، به ایران نقشی مهم داشت، کتابی که گاهی فقط یک صفحه از آن به قیمت چند میلیون دلار فروخته شده است.

یکی دیگر از خدمات مهم شهریار عدل، نقش او در مرمت اولین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران از دوره مظفرالدین شاه بود که به همت او به فرانسه منتقل شد و در آن‌جا مرمت گردید.این آثار، که تعدادشان حدود سی فیلم است، در سال ۱۳۷۰ در کاخ گلستان کشف شد در سال ۱۳۸۸ برای مرمت به مرکز ملی سینماتوگرافی در فرانسه (CNC) ارسال شد و بعد از مرمت، حدود سه سال بعد، به ایران برگردانده شد.

عدل در سال ۱۹۶۶ در یونسکو طرحی را تصویب کرد مبنی بر اینکه مطالعات و پژوهش در آسیای میانه مدنظر قرار گیرد. ۱۰ سال بعد در سال ۱۹۷۶ مجمع عمومی یونسکو طرحی را به نام «طرح تدوین تاریخ تمدن‌های آسیای میانه» تصویب کرد. پس از پیروزی انقلاب، دکتر ورجاوند، عدل را به عنوان نماینده ایران بار دیگر به این مجمع فرستاد. بنابراین او نه تنها برای دومین بار نماینده ایران شد ،بلکه از طرف همه کشورهای آسیای میانه، اروپا و آمریکا به ریاست کمیته بین‌المللی تدوین تاریخ نیز انتخاب شد. وی در طول سال‌های گذشته ریاست این کمیته بین‌المللی را بر عهده داشت. او همچنین یکی از ارزیابان کمیته ملی یونسکو بود.

شهریار عدل داستان ثبت جهانی تخت جمشید با هزینه شخصی خود را اینگونه شرح داده بود: «در سال ۵۸ قرار شد یک هیات از سوی ایران با حضور آقای باقرزاده (رئیس مرکز باستان‌شناسی ایران) ، باقر آیت‌الله زاده شیرازی و من برای شرکت و دفاع از پرونده‌های ایران مرکب از تخت جمشید، زیگورات چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان به شهر الاخضر مصر بروند. در این میان نامه‌ای به مراجع عالیه ایران رسید که ثبت ایران در فهرست جهانی بهانه‌ای است برای فعالیت‌های ضد انقلاب. این نامه را پنج تن از اعضای مرکز باستان‌شناسی ایران امضا کرده بودند. بقیه اعضا مانند آقای یحیی کوثری از امضای آن خودداری کردند. معهذا نامه کار خودش را کرد، چون وزارت فرهنگ و هنر که موقعیت ضعیفی داشت، عقب‌نشینی کرد. آقای باقرزاده و آیت‌الله زاده شیرازی کنار رفتند. از آنجایی که ثبت این آثار به ویژه تخت جمشید در آن زمان حیاتی بود به کمک تنی چند از بلندپایگان انقلاب، من با معرفی دولت انقلابی ایران ولی به هزینه شخصی به مصر رفتم. این سه اثر به ثبت رسید. اما این رفتار زشت اثر بدی گذاشت، به طوری که تا بیست سال بعد کسی به دنبال ثبت آثار ایران نرفت.» (مجله بخارا، خرداد و شهریور ۱۳۸۶)

منبع:bbc