هوشنگ سیحون ( Hooshang Seyhoun )

در ادامه معرفی و بیوگرافی شخصیت ها , هنرمندان و معماران ایران و جهان , در وب سایت تخصصی و حرفه ای ستاوین ( شبکه معماری ایران ) ، نگاهی به زندگی یکی از مردان بزرگ معماری ایران , هوشنگ سیحون ( Hooshang Seyhoun ) ، خواهیم داشت . با ما همراه باشید . . .

زندگی‌نامه :

سیحون در خانواده‌ای آشنا با موسیقی به دنیا آمد. پدربزرگ او میرزا عبدالله فراهانی از پیشگامان موسیقی سنتی و معروف به پدر موسیقی سنتی ایران بود. مادر وی، مولود خانم، از نوازندگان تار و سه‌تار و نیز دایی او مرحوم احمد عبادی، استاد بزرگ سه‌تار بود.

او پس از پایان تحصیل معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، به دعوت آندره گدار (رئیس اداره باستان‌شناسی وقت ایران) برای ادامه تحصیل راهی پاریس می‌شود و در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس (بوزار) طی حدود ۳ سال تحت تعلیم اوتلو زاوارونی به تکمیل دانش معماری خود می‌پردازد و در سال ۱۹۴۹ به درجه دکترای هنر می‌رسد. او در بازگشت به ایران در سن ۲۳ سالگی نخستین اثر معماری خود که بنای یادبودی بر آرامگاه بوعلی سینا بوده‌است را طراحی می‌کند.

سیحون در طول سالهای فعالیت خود عضو شورای ملی باستان‌شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه‌های ایران و کمیته بین‌المللی ایکوموس (Icomos، وابسته به یونسکو در پیش ازانقلاب بوده و به مدت ۱۵ سال مسؤولیت مرمت بناهای تاریخی ایران را برعهده داشته‌است.

هوشنگ سیحون بیش از دو دهه در ونکوور کانادا زندگی کرد. وی شهروند افتخاری فرانسه نیز بود.

معماری:

وی استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده و یک دوره ریاست این دانشکده را عهده‌دار بوده‌است. استاد «هوشنگ سیحون» نقاش و معمار پرسابقه ایرانی، به مرد بناهای ماندگار معروف است. از میان پروژه‌های طراحی و ساخته شده  وی می‌توان به آرامگاه بزرگانی چون خیام، کمال‌الملک، بوعلی سینا، نادرشاه افشار، کلنل محمدتقی خان پسیان و ده‌ها مقبره و آرامگاه دیگر و نیز طراحی بنای «موزه توس» در سال ۱۳۴۷ و همچنین ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه تهران اشاره کرد.

وی همچنین طراحی ساختمان‌های سازمان نقشه‌برداری کل کشور، کارخانه نخ ریسی کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال، کارخانه کانادادرای (زمزم فعلی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه مسکونی خصوصی را بر عهده داشته‌است.

استاد سیحون «نقش‌افکنی» است که در دنیای ابعاد، از معانی پر رمز و راز باطن سخن به میان می‌آورد و برای بزرگانی که معمار و طراح آرامگاه‌شان بوده، کوشیده‌است تا معانی باطنی، فلسفه نظری و ساحت وجودی هر یک را در نقش مقبره‌اش متجلی و نمایان سازد. به عنوان مثال استاد سیحون در سال ۱۳۳۸، طرح آرامگاه حکیم عمر خیام را مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیام، پایه‌گذاری و طراحی نموده‌است.

وی در کتاب نگاهی به ایران درخصوص بنای آرامگاه نادر شاه افشار می‌نویسد:

«ماده اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه کوهسنگی مشهد، مشهور به سنگ هرکاره است. این سنگ یکی از مقاوم‌ترین سنگ‌هایِی است که در ایران وجود دارد ... او دلیل این انتخاب را اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه افشار می‌داند و در ادامه می‌نویسد: ... شکل کلی مقبره نادر به شکل شش ضلعی متناسبی است که شکلِ سیاه چادرهایی را تداعی می‌کند؛ دلیل این امر همین نکته‌است که نادر به جای کاخ، در زیر چادر زندگی می‌کرد.»

هوشنگ سیحون و نحوه برخورد با معماری :

راهی را که من در معماری پیش گرفته‌ام به طور خلاصه و به صورت فهرست ذکر می‌کنم. در معماری، قبل از هر چیز علاقه دارم منطق را همیشه در نظر داشته باشم. هیچ‌گاه هیچ چیز نباید بی منطق در معماری به کار برود، حتی کوچکترین خط و کم‌ترین نقطه بایستی دلیل و معنی مخصوص به خود داشته باشد و مخصوصاً از فانتزی‌های بی‌معنی و بی مغز گریزانم. حقیقت بایستی عریان و بی پرده در معماری خودنمایی کند ولو اگر گاهی اوقات زننده باشد، اطمینان دارم که حقیقت همیشه زیبایی و لطف مخصوص به خود را خواهد داشت.

آنچه می‌سازم با احتیاجات برنامه و صاحب کار بایستی مطابقت داشته باشد. هیچ چیز زیاد تر یا کمتر از آنچه مورد احتیاج است نبایستی ساخته شود. با تزئینات زیاده از حد موافقت ندارم. زیرا اگر معماری به خودی خود کامل و زیباست احتیاجی به رنگ و روغن و تزئینات ندارد. حجم‌ها و تناسبات وقتی زیبا نباشند هر قدر هم عوامل تزئینی به بنا اضافه کنیم تأثیری در زیبایی آن نخواهد داشت. سادگی و بی تکلفی را هدف خود می‌دانم. با ستاوین همراه باشید . . .

یک معمار خوب باید مثل یک شعر عالی ساده، سهل و ممتنع باشد. از شلوغی و درهم و برهمی بی اندازه گریزانم. نقشه ساده همیشه زود خوانده می‌شود و اشخاص را گمراه نمی‌کند. طرح نقشه  یک ساختمان مثل حل یک مسئله است. باید همیشه ساده‌ترین راه حل را در نظر گرفت و از راه‌های پیچ در پیچ صرف نظر کرد. برای هر یک از مصالح ارزش مخصوص به خودش را قائلم و همیشه سعی کرده‌ام با به کار بردن به موقع آن‌ها ارزش واقعی آن‌ها را به معرض دید بگذارم.

امکانات فنی و ساختمانی کشور خودمان را همیشه در نظر می‌گیرم و سعی می‌کنم با عوامل موجود خود را تطبیق دهم. برای معماری ایران از نظر پلاستیک اهمیت فوق‌العاده‌ای قائلم و در تمام موارد سعی می‌کنم از این منبع عالی و گرانبها به عنوان پایه و اساس استفاده کنم و الهام بگیرم؛ و هدفم این است که معماری این کشور را به پایه ایی برسانم که همان احترام خاصی را که در دوره‌های گذشته برای ما قائل بودند باز هم داشته باشند. (سیحون، ۱۳۴۰)

پس از کودتای سوم اسفند ماه سال ۱۲۹۹ خورشیدی، در سال ۱۳۰۱ خورشیدی، گروهی از رجال سیاسی-فرهنگی و علاقه‌مند به هنر ایران، برای حفظ و نگه داری و تعمیر ساختمان‌های تاریخی و پاس حرمت یادگارها و مفاخر فرهنگی و هنری ایران، گرد هم آمدند و جمعیتی به نام «انجمن آثار ملّی» را تشکیل دادند. از اقدامات اولیه  انجمن آثار ملّی، طرح ساخت مقبره  حکیم ابوالقاسم فردوسی بود. کریم طاهرزاده بهزاد، طرح آرامگاه فردوسی را پیشنهاد کرد و این طرح در سال ۱۳۱۳ خورشیدی افتتاح شد (بحر العلوم، ۱۳۵۵: ۳۳). به علت نا آشنایی سازندگان به فنون آزمایش خاک، محاسبه نکردن دقیق و بی اطلاعی از وضعیت آب‌های زیر زمینی ناحیه  طوس، ساختمان از همان نخستین سال‌ها، شروع به نشست کرد و پس از ۳۰ سال، هوشنگ سیحون با حفظ طرح اولیه و الحاقات جدید، بنایی جدید ساخت. پس از برگزاری جشن هزارهٔ فردوسی و آغاز جنگ جهانی دوم، به علت عدم تأمین اعتبار مالی، تا سال ۱۳۲۳ خورشیدی، انجمن آثار ملّی عملاً فعالیتی نداشت و در آذر ماه همین سال، فعالیت خود را از نو آغاز کرد. دو اقدام اولیه انجمن آثار ملّی، در دوره  دوم فعالیت خود، توجه به ساخت آرامگاه ابوعلی سینا و آرامگاه سعدی (طرح مشترک محسن فروغی و علی‌اکبر صادق به سال ۱۳۲۸ خورشیدی) بود. با ستاوین همراه باشید . . .

طرح ساخت آرامگاه ابوعلی سینا، به مناسبت هزارمین سال تولد ابوعلی (۱۳۳۰ خورشیدی)، از اولین کارهای دوره  دوم فعالیت انجمن آثار ملّی بود. هیئت مؤسسان انجمن آثار ملّی، در سال ۱۳۲۴ خورشیدی، با پیش فرض برتری تلفیق معماری قدیم و جدید، یک مسابقه معماری بین معماران آن دوره ترتیب داد که با نظر مساعد آندره گدار و محسن فروغی، طرح هوشنگ سیحون به عنوان بهترین طرح مسابقه برگزیده شد. جایزه بهترین طرح، اجرای ساختمان بود. بعد از تصویب نهایی طرح در سال ۱۳۲۶ خورشیدی، انجمن آثار ملّی، تصمیم به ساخت مقبره  ابن سینا گرفت . به گزارش انجمن آثار ملّی، سیحون در آن زمان برای تکمیل تحصیلات خود، در پاریس به سر می‌برد و پس از آگاهی از تصمیم انجمن آثار ملّی در خرداد ماه سال ۱۳۲۷ خورشیدی، طرح نهایی را که در اصل به عنوان پایان‌نامه  خود در پاریس ارائه کرده بود، به انجمن آثار ملّی فرستاد.

در سال ۱۳۲۸ خورشیدی ، قرار داد ساخت مقبره به شرکت پیمانکاری ابتهاج و شرکاء واگذار شد. مهم‌ترین امتیاز این شرکت ، استخدام مهندس پولاک (polak) ، اهل کشور چکوسلوواکی ، برای محاسبه و نظارت بر اجرای طرح بود . ساخت مقبره از خرداد ماه همان سال آغاز شد. محمدتقی مصطفوی، درباره  ایده طراحی مقبره می‌نویسد .

نقاشی و طراحی :

سیحون در کنار معماری، به نقاشی از مناظر و روستاهای ایران می‌پرداخت و نمایشگاه‌هایی از آثار خود را، در ایران و در خارج از ایران برپا کرده‌است. آثار وی در نمایشگاهی در دانشگاه ماساچوست در سال ۱۹۷۲ در کنار آثار هنرمندانی چون پیکاسو و سالوادور دالی به نمایش درآمد. در این نمایشگاه تابلویی از «کلاف‌های خطی» را به نمایش گذاشت که در آن از خطوط موازی و پر پیچ و تابی استفاده کرده بود، که همدیگر را قطع نمی‌کردند. دانشگاه‌هایی مثل MIT، هاروارد ، واشنگتن و برکلی مجموعه‌ای از نقاشی‌های او را گردآوری کرده و نگهداری می‌کنند.  همسر سابق وی معصومه سیحون نیز نقاش بود و صاحب گالری سیحون در تهران .

درگذشت :

وی در ساعت چهار و نیم صبح ۲۶ مه ۲۰۱۴ در بیمارستان ونکوور بر اثر پاره شدن رگ آئورت در سن ۹۳ سالگی درگذشت .

آیین خاکسپاری :

پیکر وی در بعد از ظهر روز شنبه ۷ ژوئن ۲۰۱۴، در تابوتی پوشیده در پرچم سه رنگ ایران و درفش کاویانی، قدیمی‌ترین پرچم تاریخ، با مشتی از خاک ایران در مقبره موقتی در گورستان «فارست لاون» لس آنجلس به خاک سپرده شد. آیین بزرگداشت مهندس هوشنگ سیحون، همراه با پخش صدای آواز شهرام ناظری و همایون شجریان، با حضور فرزندان و نوه‌هایش، خواهر و بستگان نزدیک او، شاگردان، دوستان و دوستداران این هنرمند و ایرانیان علاقمندی که از اقصی نقاط جهان به لس آنجلس آمده بودند برگزار شد. با ستاوین همراه باشید . . .

وصیت‌نامه :

سیحون در وصیت‌نامه  خویش خواسته‌است تا بنیادی به نام او توسط فرزندانش مریم و نادر سیحون برای نگهداری از کلیه آثار نقاشی و طراحی او تأسیس شود و در شرایط مناسب در نهایت همه این آثار به موزه‌ای در ایران اهدا شود.

آثار:

معماری شاخص:

آرامگاه نادرشاه در مشهد

آرامگاه کمال الملک در نیشابور

آرامگاه ابوعلی سینا در همدان(۱۹۵۱)

آرامگاه خیام در نیشابور(۱۳۳۸)

بازسازی و طراحی آرامگاه فردوسی در توس بر پایهٔ طرح پیشین، در سال ۱۳۴۷

آرامگاه کلنل محمدتقی‌خان پسیان

مقبره عباس میرزا و بعضی دولتمردان قاجار

ساختمان بانک سپه در تهران

بنای موزه توس (۱۳۴۷)

مرکز فرهنگی یزد

نوشتاری :

جامع ترین کتاب: هوشنگ سیحون معمار هنرمند نقاش

کتاب نگاهی به ایران (مجموعه‌ای از نقاشی‌های سیاه قلم)

کتاب معماری سیحون

کتاب نیم قرن آثار معماری و نقاشی سیحون

نقاشی :

کلاغ پر

کنسرت(Concerto)، رنگ روغن (۱۹۹۸)

قلم و مرکب (۱۹۸۱)

دیگر آثار :

Houshang Seyhoun, Half a century of activities in the world of Art and Architecture

تهیه فیلمی درباره  آرامگاه بوعلی سینا به کارگردانی امیرشمخانی

در انتها نگاهی خواهیم داشت به برخی از آثار استاد سیحون که در کتاب نگاهی به ایران  . . . .